خشکی زاینده‌رود کشاورزان شرق اصفهان را به خاطر نداشتن آب این نیاز اساسی تولید با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده است، سالهاست آنان با برگزاری اجتماع صنفی سرنوشت غمبار بی‌آبی مزارع و باغ‌های خود را به همگان می‌گویند تا شاید روزی به این واقعه تلخ پایان دهند.
خشکاندن زاینده‌رود و جلوگیری از جریان دائمی آن که از دهه ۷۰ آغاز شد و به صورت متناوب ادامه داشت در سال‌های اخیر به عنوان اصلی‌ترین چالش منطقه مرکزی ایران به ویژه استان اصفهان تبدیل شده است که تبعات مختلفی مانند کاهش فعالیت کشاورزی، فرونشست زمین، انتشار ریزگردها، آسیب به فضای سبز و پوشش گیاهی، مرگ میلیاردها جاندار آبزی و تهدید خشکی کامل تالاب بین‌المللی گاوخونی را به همراه داشته است.
به گزارش جماران به نقل از ایرنا، جریان مقطعی رودخانه به عنوان منبع اصلی آبیاری اراضی کشاورزی استان سبب شده که کشاورزان و باغداران و بطورکلی حقابه‌داران مناطق شرق اصفهان از جمله زیار، ورزنه، اژیه، کرارج، براآن شمالی و براآن جنوبی و خوراسگان با جمعیتی بالغ بر ۳۰۰ هزار نفر و حقابه‌داران شهرستان‌های غربی شامل نجف آباد، فلاورجان، خمینی شهر، لنجان و مبارکه هر ماه با برگزاری اجتماع مقابل نهادهای مربوط، رسیدگی به وضعیت حقابه خود از زاینده رود، حل مشکلات معیشتی، جبران خسارات ناشی از نداشتن آب را خواستار شوند که آخرین این اجتماع صنفی روز گذشته مقابل فرمانداری اصفهان برگزار شد.
ما آب می‌خواهیم و دیگر هیچ
شماری از این کشاورزان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کردند که تامین آب تنها درخواست این قشر است و جلوگیری از کشت به موقع به بهانه نبود آب سبب ضرر و زیان متمادی و چند ساله به آنان شده است.
یکی از کشاورزان شهر زیار واقع در شرق اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، جلوگیری از برداشت‌های غیرقانونی در بالادست زاینده رود را خواستار شد و گفت: عمده مشکل وقوع خشکی زاینده‌رود همین برداشت‌های غیرمجاز و بی حد است.
وی که خود را "م - حاجی زاده" به خبرنگار ایرنا معرفی کرد، یادآور شد: تبعیض سبب شده که در منطقه‌ای به راحتی و بدون حساب و کتاب از سرچشمه‌های زاینده رود آب برداشت و در جایی دیگر کشاورزان نتوانند نان شب خود را تامین کنند.
آیا روزی می رسد مزارع مان غم آب نداشته باشد؟
این کشاورز ۷۰ ساله افزود: بی تفاوتی بسیاری نهادهای ذیربط باعث شده که زاینده‌رود که هزاران سال جاری و زنده بوده و مناطق متعددی را سیراب می‌کرد اکنون خود خشک و تشنه باشد، این قصه تلخ را چه می توان تعبیر کرد، گناه ما کشاورزان چیست؟ آیا سزای گرداندن چرخ تولید کشور باید این شود که ما زمین های آبا و اجدادی خود را رها و به شهرها مهاجرت کنیم.
وی که اشک در چشمانش حلقه زده بود و دستان و چهره پرچین و چروک حاصل رنج هفتاد بهار عمرش را نشانه می کرد از من خبرنگار خواست رنج آنها را بنویسم و ادامه داد، سالها مزرعه ام آب ندارد، روزگام با چند سرعائله به سختی سپری می شود، وقتی زاینده رود تشنه شد ما دستان به آسمان بردیم اما دیگر از آن هم خبری نشده است. صدای ما کشاورزان بی آب را انعکاس دهید شاید روزی برسد مزارع مان غم آب نداشته باشد.
نبود آب یعنی بیکاری و حذف کشاورزی
کشاورزی دیگر از بخش جُلگه شهرستان اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: مخارج کنونی زندگی نسبت به قبل بسیار بالاست و با این حال تصمیمات اشتباه و انتقال آب زاینده‌رود به دیگر مناطق، اجازه کسب و کار را از کشاورزان سلب کرده است و به نوعی همگی بیکار شده‌اند.
وی که خود را حاج حسین صمدی به ایرنا معرفی کرد و افزود: بارها از مسوولان خواسته‌ایم تدبیر کنند اما جز وعده چیزی ندیده‌ایم، سالهاست زاینده رود خشک شده اما اقدام عملی موثر مشاهده نشده است.
این کشاورز اصفهانی اضافه کرد: بسیاری از تلاشگران این عرصه به ناچار مجبور شدند اراضی خود را بفروشند و این موضوع در دراز مدت به ضرر صنعت کشاورزی کشور و استان خواهد بود.
شماری از کشاورزان منطقه برآن شمالی واقع در شرق اصفهان در همین پیوند با تاکید بر تامین حقابه‌ها از رودخانه زاینده رود در گفت و گو با ایرنا اظهارداشتند : بسیاری از کشاورزان این منطقه به خاطر نداشتن آب برای ادامه کشت محصولات نگران هستند و عده ای نیز اراضی کشاورزی را به خاطر همین مشکل رها کردند.
یکی از ساکنان این منطقه به خاطر نداشتن آب برای کشت محصولات اراضی کشاورزی خود که اکنون به کار خدماتی در شهر اصفهان مشغول هست به خبرنگار ایرنا گفت: ما زمین کشاورزی داریم اما آب نداریم و برای امرار معاش در یکی از شرکتهای خدماتی و نظافتی اصفهان مشغول شدم اما دلم برای مزارعی که سالها به من و پدرانمان نان می داد و اکنون خبری از سرنوشتش نیست ناراحتم.
وی خاطرنشان کرد: بسیاری از مردم در ۲ دهه اخیر اراضی شان را یا فروختند یا رها کردند و تغییرکاربری دادند این اتفاق یک فاجعه و هشدار است ، این مشکلات باید از سوی مسوولان امر رسیدگی و برطرف شود.
وی یادآور شد: ما آبا و اجدادی در اراضی کشاورزی خود کار می کردیم اما از زمانی که زاینده رود خشک شد این نگرانی بیشتر شد و سال به سال بر این مشکلات افزوده می شود و با ادامه این روند به طور قطع زمینی برای آینده نخواهد ماند و این یعنی ضربه به اقتصاد کشور.
این جوان ۳۵ ساله منطقه شرق اصفهان یادآور شد: هر روز فرزندانم می گویند بابا از زاینده رود خبری از آب نشد؟ سرنوشت آن زمین ها و باغ های روستا چه می شود که رها شده اند؟ چه کسانی ما را وادار کردند تا به شهر مهاجرت کنیم و سرگردان شویم و این سووالات همه فرزندان اهالی شرق اصفهان است که از مسوولان امر می خواهند به واقعه تلخ بی آبی این مناطق پایان دهند.
زاینده‌رود به طول افزون بر ۴۰۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زردکوه سرچشمه می‌گیرد و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می‌ریزد.
این رودخانه که علاوه بر جاذبه تفریحی و فرهنگی، همواره نقشی مؤثر در پایداری محیط زیست، تامین آب آشامیدنی، رونق کشاورزی و اقتصاد منطقه مرکزی و هستی تالاب گاوخونی داشته است، در دهه‌های اخیر به علت برداشت‌های غیرقانونی، انتقال آب به حوضه دیگر، تراکم جمعیت و تا حدودی کاهش نسبی بارندگی‌ها، به یک رودخانه با جریان دوره‌ای تبدیل و در پایین دست در فصول گرم بویژه تابستان با خشکی مواجه شده است.
بررسی آمار و ارقام کشاورزی استان اصفهان نشان می‌دهد که این خطه با داشتن ۵۶۳ هزار هکتار اراضی کشاورزی معادل پنج درصد از مساحت استان و ۳.۵ درصد از اراضی کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است و با برخورداری از شرایط متنوع آب و هوایی، استعداد تولید انواع محصولات کشاورزی را دارد، به‌گونه‌ای که در مناطق گرم و خشک آن خرما، انار و پسته و در مناطق سرد و کوهستانی‌اش بادام و گردو و در مناطق معتدل و معتدل سرد، انواع محصولات دانه‌دار و هسته‌دار کشت می‌شود.
مجموع اراضی زراعی استان اصفهان حدود ۴۸۶ هزار هکتار است که در سال‌های طبیعی از حیث بارندگی حدود۷۰ درصد آن به کشت محصولات زراعی مانند انواع غلات، حبوبات و محصولات علوفه‌ای، جالیزی و انواع سبزی و صیفی و گیاهان زینتی اختصاص می‌یابد و تولید سالانه محصولات زراعی استان در شرایط عادی حدود چهار میلیون و پانصد هزار تُن برآورد می‌شود.
مجموع اراضی باغی این دیار حدود ۸۰ هزار هکتار است و بطور عمده شامل انواع سیب درختی، انار، به، انگور، بادام، پسته، گلابی و زردآلوست و مجموع تولیدات باغی و گلخانه‌ای استان در شرایط عادی حدود ۸۰۰ هزار تُن برآورد می‌شود..
در همین پیوند نماینده کشاورزان و شورای میراب اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: در سال‌های اخیر و هم اکنون زاینده‌رود بواسطه برداشت‌های غیرمجاز خشک شده و امکان کشت و کار را از تمامی کشاورزان و باغداران گرفته است.
محمود کریمی با اشاره به اینکه کشاورزان اصفهان چیزی جز تحقق قانون و مصوبات قانونی را نمی‌خواهند، اضافه کرد: با توجه به جلسات دهم و سیزدهم شورای عالی آب و مصوبات آن تا زمانی که کسری آب حوضه آبریز زایندرود از طرف دولت تامین نشده باشد هرگونه بارگذاری جدید بر آن ممنوع خواهد بود بنابراین اجرای طرحی آب‌بَر مانند بن - بروجن که آب را از حوضه آبریز زاینده رود خارج می‌کند سبب تداوم خشکی رودخانه خواهد شد.
وی افزود: کشاورزان منطقه اصفهان همگی از خانواده‌های پرتلاش، متعهد به کشور و نظام هستند که شمار زیادی از آنان را خانواده‌های شهدا و ایثارگران تشکیل می‌دهد بنابراین تنها حل مشکلات اقتصادی بوجود آمده ناشی از خشکاندن رودخانه زاینده رود را و به سخن دیگر بازگشایی رودخانه را مطالبه می‌کنند.
نماینده کشاورزان و شورای میراب اصفهان تصریح کرد: برداشت‌های غیرقانونی در بالادست زاینده رود، کم آبی پایین دست را رقم زده است و مسوولان باید برای حل این موضوع چالش برانگیز بطور جدی اقدام کنند.
انتقال آب را زاینده‌رود پیش از اجرای طرح جایگزین
همچنین عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان گفت: پیش‌تر مقرر شده بود که وزارت نیرو پس از راه‌اندازی تونل‌های سوم کوهرنگ و بهشت‌آباد به دیگر استان‌های کشور و بخش‌ها اجازه برداشت آب از زاینده رود را بدهد اما سالهاست که بدون راه اندازی این طرح‌ها، اجازه برداشت از محل حقابه‌های ما به آنها داده شده است.
حسین محمدرضایی در گفت و گو با ایرنا خاطرنشان کرد: کشاورزان خواستار جمع آوری کلیه پمپاژها و قطع برداشت حقابه‌ها از زاینده رود هستند زیرا برداشت‌های غیراصولی سبب مشکلات فراوان در استان اصفهان بخصوص مناطق شرق شده است.
وی با بیان اینکه تشکیل کارگروه ویژه اجرای مصوبات شورای عالی آب و دیگر مصوبات و قوانین مرتبط آب و زاینده‌رود همواره از سوی کشاورزان تاکید می شود گفت: عزم ملی و همت ویژه برای جاری سازی دائم زاینده رود باید بوجود آید و مشکلات اقتصادی و زیست محیطی منطق مرکزی کشور حل شود.
۵۵۰۰ مورد تغییرکاربری زمین کشاورزی نتایج خشکاندن زاینده رود
بر پایه آمار و ارقام اخذ شده از سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، در سال‌های اخیر حدود پنج هزار و ۵۰۰ مورد تغییرکاربری زمین کشاورزی و یا فروش این اراضی در این منطقه شناسایی و گزارش شده که بیشترین آنها در شهرستان‌های اصفهان، کاشان، شاهین شهر و میمه، شهرضا و سمیرم بوده است.
آنطور که کارشناسان می‌گویند اصلی ترین دلایل این چالش در استان اصفهان، اجازه ندادن برای جریان دائمی رودخانه زاینده رود و خشکاندن این منبع آبی و به دنبال آن تخصیص نیافتن حقابه کشاورزان و کاهش درآمد آنان، افزایش قیمت زمین با تغییر کاربری و بالا بودن هزینه تولید است.
در همین ارتباط معاون حفظ کاربری و یکپارچگی اراضی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان گفت: در سال‌های اخیر برای مثال در شرق اصفهان حدود ۱۰ هزار تا ۱۵ هزار هکتار تغییرکاربری اتفاق افتاده که خود به میزان تولید آسیب جدی وارد می کند.
مهدی مُجیری در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: افزایش بیکاری و گسترش فقر در بین کشاورزان، کاهش تولیدات محصولات کشاورزی و افزایش واردات، افزایش مهاجرت کشاورزان و فرزندان ایشان به شهرها و معاملات شبهه دار در بنگاههای معاملات املاک از جمله پیامدهای این چالش است.
بنا به اظهارات کارشناسان امور آب نگاهی به خشکی‌های دوره‌ای زاینده‌رود، کاهش تخصیص آب کشاورزی، فرونشست زمین، ریزگردها، مشکلات عدیده زیست محیطی بخصوص برای تالاب بین المللی گاوخونی و آمار و ارقام مربوط به بارندگی‌ها در حوضه آبریز زاینده‌رود بعنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آب مرکزی ایران از یک سو و کاهش چشمگیر بارش‌ها و کم شدن میزان ذخیره سد زاینده‌رود از سوی دیگر لزوم اجرای هرچه سریع‌تر پروژه‌های آبی در این خطه را گوشزد می‌کند.
ضرورت شفاف سازی برداشت آب از زاینده رود
به گفته مسوولان شرکت آب منطقه ای به عنوان متولی تامین آب، تنها را برون رفت از چالش خشکی رودخانه زاینده رود که مشکلان دامنه داری از جمله در کشاورزی بوجود آورده، عزم جدی برای توقف برداشت‌های غیرمجاز از یک سو و شتاب در اجرا و تکمیل طرح های انتقال آب به حوضه آبریز زاینده رود است.
آنطور که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان گفت احیای کامل رودخانه زاینده رود همواره راهکار داشته که اولین آن برخورداری از شفافیت در استفاده از منابع آبی در تمام استان‌ها و بهره برداران است.
مسعود میر محمدصادقی در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه داشتن اطلاعات صحیح مهم‌ترین رکن در شفافیت است، افزود: اکنون مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود در وزارت نیرو وجود دارد که از طریق مشاوران، پایش محلی و پایش ماهواره‌ای وضعیت برداشت‌ها را رصد می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: حراست و کنترل در منابع آبی از دیگر مقوله‌های با اهمیت برای بهره‌مند شدن قانونی و عقلانی در منابع آبی به شمار می‌رود تا بهره برداران به ناحق برداشت نکنند و آسیب به دیگر بخش‌ها را رقم نزنند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به توجه بیشتر به مقوله گفت و گو بین ذی‌نفعان منابع آبی تصریح کرد: گام‌های نخستین این امر با عنوان شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود در وزارت نیرو برداشته شده که وزارتخانه‌های مرتبط، استانداران، کشاورزان و شرکتهای آب منطقه‌ای از اعضای آن محسوب می‌شوند.
میر محمدصادقی با بیان اینکه تغییر الگوی مصرف در تمامی بخش‌ها امری ضروری است، اظهار داشت: برای مثال تغییر الگوی کشت، روش‌های مختلف آبیاری در استان اصفهان متناسب با میزان آب موجود باید مورد توجه قرار گیرد که این امر در سازمان جهاد کشاورزی در حال پیگیری و اجراست.
وی افزود: از سوی دیگر صنایع نیز باید با تعدیل در برداشت از منابع آبی سطحی، از منابع دیگر مانند پساب تصفیه شده بهره گیرند.
اصفهان همچنان در انتظار تکمیل پروژه انتقال آب کوهرنگ ۳
بررسی طرح‌های تأمین و انتقال آب در حوضه آبریز زاینده‌رود حاکیست که طرح انتقال آب کوهرنگ سه شامل سد و تونل، مهم‌ترین پروژه در این بخش به شمار می‌رود که اگرچه سالها از زمان بهره برداری وعده داده شده آن می‌گذرد اما در چند سال اخیر با جدیت بیشتری در حال اجراست.
عملیات اجرایی طرح انتقال آب کوهرنگ سه شامل سد و تونل در سال ۱۳۷۷ با هدف تأمین آب به میزان حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب در سال برای تأمین بخشی از کمبود آب منطقه مرکزی ایران آغاز و قرارداد ساخت سد تونل سوم کوهرنگ در سال ۱۳۸۹ بسته شد و قرار بود سال ۹۳ به بهره برداری برسد که این امر در آن زمان محقق نشد.
سد کوهرنگ سه که تاکنون حدود ۴۶ درصد پیشرفت فیزیکی داشته بر اساس پیش‌بینی انجام شده سال آینده آبگیری می‌شود و عملیات ساخت این سد ۲ کمان به ارتفاع ۱۲۰ متر تا ۲ سال آینده به اتمام خواهد رسید، این از خاصیت سدهای بتنی به شمار می‌رود که قبل از اتمام آبگیری شوند و پس از آن به بهره برداری برسند.
هم اینک ساخت تونل این طرح انتقال آب به اتمام رسیده و در سال قبل و سال‌جاری به صورت موقت بوسیله آن حدود ۵۰ میلیون مترمکعب پمپاژ آب انجام شد.
وعده‌ای دیگر به نام "بهشت آباد" طرحی برای احیای زاینده‌رود
دیگر طرح انتقال آب به مرکز کشور که بارها خبر از فعال و غیرفعال شدن روند اجرای آن به گوش می‌رسد، طرح انتقال آب از بهشت‌آباد به فلات مرکزی ایران شامل سه بخش، احداث سد ۱.۵ میلیارد متر مکعبی به ارتفاع ۱۷۸ متر، سامانه انتقال آب تا منطقه شَلَمزار (در ۳۵ کیلومتری جنوب شهرکرد واقع در استان چهارمحال و بختیاری) که سامانه‌ای مشترک و بخش احداث خطوط انتقال از سامانه انتقال آب از شلمزار به اصفهان است.
شرکت آب منطقه‌ای اصفهان حدود ۱۲ سال پیش مطالعات این طرح مشتمل بر یک سد بتنی و تونل ۶۰ کیلومتری را آغاز کرد که وزارت نیرو در دولت یازدهم با بازنگری آن و با حذف تونل، با انجام آن از طریق خط لوله و ایستگاه پمپاژ و همچنین احداث یک سد موافقت کرد.
