مسجد شیخ لطف الله یکی از مسجدهای تاریخی و شناخته شده در ضلع شرقی میدان امام خمینی(ره) است. این مسجد به فرمان شاه عباس اول و در مدت هجده سال بنا شد و مقابل عمارت علی قاپو و در همسایگی مسجد جامع عباسی است. معمار این مسجد استاد محمدرضا اصفهانی پسر حسین بنا اصفهانی بوده است. این مسجد بر خرابه های مسجدی که قبلا در آن محل بوده ساخته شد. مسجد شیخ لطف الله به نام یکی از علمای بزرگ عصر صفوی به نام شیخ لطف الله جبل عاملی نامیده شد که از علمای بزرگ دوره صفوی بود.
حدود یک ماه است افکار عمومی و نخبگان در خصوص دو رنگ شدن گنبد این مسجد هشدار دادند، نگرانی‌ها به اندازه ای بود که اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری در این باره در جلسه ۱۶ آذر شورای عالی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با اشاره به دغدغه افکار عمومی و برخی صاحبنظران حوزه میراث فرهنگی در خصوص نحوه مرمت مسجد شیخ لطف الله اصفهان که مثل یک گوهر ارزشمند برای ایران و شهر اصفهان است، از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواست با تبیین و تشریح دقیق اقدامات انجام شده، دغدغه علاقه مندان و صاحبنظران نسبت به مرمت این مسجد تاریخی را مرتفع سازد و شخصا بر این امر نظارت مستمر داشته باشد.
نگرانی‌ها زمانی بالا گرفت که یکی از بالاترین مراجع میراث فرهنگی کشور، یعنی رئیس ایکوموس ایران از روند مرمت این گنبد انتقاد کرد و مدعی شد که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را خراب کرده‌اند.
کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی بیم این دارند که کار مرمت ترک ها با همین روش مورد انتقاد ادامه پیدا کند و این اثر جهانی آسیب‌های جبران‌ناپذیری ببیند؛ آسیب‌هایی که می‌تواند آن را در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار دهد.
شیوه انتخاب مرمت‌گر و نوع مرمت، پایین آوردن یکباره ترک، تفاوت رنگ، جفت نبودن لچکی‌ها، درست نبودن اندازه و در نتیجه بندکشی‌های زمخت و نامتناسب در دو سوی ترک این بنای تاریخی از جمله انتقاداتی است که این روزها متوجه مسئولان امر است.
مسئولان میراث فرهنگی در مقابل این نقدها از پروژه مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله دفاع می‌کنند و می‌گویند شرایط نامطلوب سازه‌ای گنبد آنها را ناگزیر به این مرمت کرده است.
آنان می‌گویند تفاوت رنگ ایجاد شده با مرمت ترک‌های بعدی گنبد حل خواهد شد و جای نگرانی نیست اما کارشناسان معتقدند این کار آسیب‌های جدی به گنبد می‌زند و باید مانع دور کامل مرمت گنبد به این شیوه شد.
حالا وزارت میراث فرهنگی جلسه‌ای را با حضور کارشناسان و مسئولان مربوطه برگزار کرده که در آن صاحبنظران مرمت گنبد مسجد شیخ را تایید کردند.
تأیید مرمت انجام‌شده در گنبد مسجد شیخ لطف‌الله از سوی صاحبنظران و کارشناسان میراث‌فرهنگی
به‌گزارش میراث‌آریا، محمدحسن محبعلی پیشکسوت و صاحب نظر حوزه میراث‌فرهنگی و عضو شورای تخصصی پایگاه‌های میراث ملی و جهانی کشور در این جلسه گفت: از نظر قوانین مرمتی اقدامات انجام‌شده، صحیح بوده و با توجه به وضع موجود و آسیب شدید به زیرسازی کاشی‌کاری و ناهمواری و پدیداری موج در سطح گنبد، بر چیدن کاشی‌ها، اجرای دوباره آن لازم بود.
او بر ادامه عملیات مرمت و نصب دوباره داربست برای انجام گمانه‌زنی‌ها و بررسی آسیب کاشی‌های سایر ترک‌ها به شکل ترک به ترک تأکید کرد.
محبعلی تصریح کرد: متأسفانه باز کردن زودهنگام داربست‌ها این تصور را به‌وجود آورده که مرمت پایان یافته و بخش مهمی از شائبه‌های موجود ناشی از این اقدام بوده این در حالی است که با مرمت کامل و پاک‌سازی تزئینات گنبد می‌توان سیمای موزون و یکپارچه گنبد را مشاهده کرد.
در مرمت گنبد هیچ قصوری انجام نشده است
عبدالله جبل‌عاملی پیشکسوت، صاحب‌نظر و عضو شورای فنی سازمان و عضو کمیته راهبردی میدان امام (ره) اظهار کرد: «با توجه به شناختی که از سوابق، مهارت و تجربه بالای مجری پروژه دارم، انتخاب استاد رحمت‌الله رضایت درست بوده به طوری‌که در پروژه‌های متعدد و مهم از جمله بازسازی بازار جنب مسجد جامع که بر اثر بمباران تخریب شده بود، تالار تیموری، مدرسه مظفری و مسجد جامع، اقدامات مرمتی شایسته‌ای را انجام داده است و در زمینه اجرای سازه‌های سنتی مهارت و تخصص دارد.
او با اشاره به انتخاب صحیح مجری و عملیات مرمتی انجام‌شده بر نصب داربست‌ها و ادامه عملیات مرمت ۱۴ ترک باقیمانده تأکید کرد.
جبل عاملی تصریح کرد: باقی‌ماندن داربست‌های کارگاه مرمت تا پایان پروژه مشکلی ندارد به عنوان مثال داربست‌های گنبد مسجد امام هشت سال نصب بود و مشکلی هم نداشت. در مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله هیچ‌گونه قصوری انجام نشده است.
شیوه پیاده‌سازی، شماره‌گذاری برای حفظ اصالت بنا مورد تأیید است
سیدمهرداد حجازی استاد دانشگاه اصفهان و متخصص سازه‌های تاریخی نیز در این نشست گفت: از دو سال پیش در جریان مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله بوده‌ام و همراه هیئت‌های مختلف بین المللی از جمله ایسکارسا در حین اجرای پروژه از کارگاه بازدید کردم. شیوه پیاده‌سازی، شماره‌گذاری برای حفظ اصالت بنا مورد تأیید است.
او افزود: کار آزمایشگاهی و روند کلی اجرا بر مبنای اصول سنتی انجام‌شده و مشکل خاصی وجود ندارد. اظهارنظر در خصوص امور تخصصی، فنی و اجرایی باید مبتنی بر بررسی، مشاهده و مطالعه دقیق فرآیندها باشد.
حجازی ضمن تأکید بر تهیه گزارش‌های دوره‌ای و انتشار آنها، تصریح کرد: موقعیت خوبی است تا از ظرفیت تخصصی و علمی دانشگاه ها از جمله دانشگاه اصفهان در این زمینه استفاده کنیم.
اعلام آمادگی پژوهشکده حفاظت و مرمت برای همکاری در پروژه‌های مرمتی
رضا رحمانی رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری کشور پس از تبیین مراحل مختلف مرمت بر صحیح و اصولی بودن مرمت انجام‌شده تأکید و اظهار کرد: پژوهشکده درخصوص انجام هرگونه همکاری در پروژه‌های مرمتی آمادگی دارد.
از پیشنهادهای سازنده استقبال می کنیم
فریدون الله‌یاری مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، حساسیت عمومی جامعه در خصوص میراث‌فرهنگی را سرمایه بزرگ و پشتوانه ای برای حفظ میراث ارزشمند گذشتگان دانست و افزود: درخصوص امور تخصصی، مباحث مطرح شده باید در جایگاه های مناسب و محافل کارشناسی انجام شود. همکاران ما با آغوش باز از هر گونه پیشنهاد سازنده برای حفاظت و مرمت بناهای ارزشمند تاریخی به ویژه میراث جهانی استقبال می‌کنند و برگزاری چنین جلساتی فرصتی برای بهره‌مندی از سرمایه تجربی، دانش و تخصص صاحبنظران و متخصصان در اجرای صحیح طرح‌ها و پروژه‌های مهم میراثی است. اداره‌کل امور پایگاه‌ها از آغاز در جریان روند مرمت قرار گرفته است
فرهاد عزیزی مدیرکل امور پایگاه‌های میراث ملی و جهانی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در جمع‌بندی مباحث مطرح شده گفت: اداره‌کل امور پایگاه‌ها از آغاز در جریان روند مرمت انجام‌شده بوده است اما پس از طرح نقطه نظرات اخیر در فضای مجازی و رسانه‌ای، گروه کارشناسی به استان اعزام شد تا گزارش اقدامات انجام‌شده توسط مدیر پایگاه جهانی میدان امام (ره) در این وزارتخانه را دوباره بررسی کند به این منظور به همراه هیئتی از شورای تخصصی پایگاه‌های میراث‌فرهنگی کشور از این کارگاه بازدید کردیم.
او افزود: دوباره فرآیندهای اجرایی پروژه در دو سطح مورد بررسی قرار گرفت، در سطح نخست بررسی مطالعات، مستندسازی و اقدامات اولیه قبل از اجرا و آسیب‌شناسی‌های تشخیصی همکاران در اصفهان مبنی بر آسیب‌های وارده به پوشش کاشی‌کاری گنبد و آسیب‌های زیرسازی تزئینات کاشی که موجب فرسایش و مواج شدن و لغزش کاشی‌ها بوده و سپس مواجهه و تشخیص در خصوص سطح مداخله و مرمت بر اساس تجربیات و پیشینه مرمت کاشی‌کاری گنبد در کشور و اصفهان رویکردی صحیح بوده است. خوشبختانه اعضای جلسه به درست بودن فرآیند اقدامات انجام‌شده تأکید کردند.
عزیزی تصریح کرد: در سطح دوم نحوه مدیریت و اجرای پروژه از مرحله انتخاب مجری و شیوه اجرایی عملیات مرمت بررسی و بر اساس نظرات صاحبنظران حاضر در جلسه و با توجه به شناختی که از مجری پروژه و سوابق ارزشمند او در پروژه‌های مرمتی و بازدیدی که از کارگاه داشتند، نحوه مرمت عملیات انجام‌شده را مورد تأیید قرار دادند و بر ادامه پروژه تأکید کردند. در پایان مقرر شد کمیته نظارت بر مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به شکل مستمر از نظرات صاحبنظران پیشکسوت و دانشگاهی استفاده کند. در این جلسه فریبا خطابخش مدیر پایگاه جهانی میدان امام (ره) درباره اقدامات انجام‌شده در فرایند مرمت تزئینات کاشی‌کاری گنبد مسجد شیخ لطف‌الله توضیحاتی ارائه کرد.
