میانگین تولید روزانه زباله به ازای هر شخص در جهان که تهدیدی جدی برای سلامت، بهداشت و محیط زیست به شمار می‌رود، نزدیک به ۳۰۰ گرم است که ۷۰ درصد آن بازیافت می‌شود و این آمار در ایران حدود ۷۰۰ گرم با نسبت ۷۰ درصد تر و ۳۰ درصد خشک می‌رسد.
ایرانی‌ها به عبارتی با سهم یک درصدی از جمعیت، ۱۵ درصد زباله‌های جهان را تولید می‌کنند که برابر سالانه ۲۰ میلیون تن از جمله ۱۷۷ هزار تن زباله‌های پلاستیکی و ظروف یکبار مصرف است اما تنها ۲۰ درصد آن در چرخه‌ای مورد بازیافت قرار می‌گیرد.
بنابر آمار معاونت سازمان خدمات شهری اصفهان نیز روزانه به طور میانگین ۹۵۰ تن میزان پسماند ورودی به کارخانه کود آلی است که پنج گروه پسماندهای عادی، بیمارستانی (ویژه)، کشاورزی و صنعتی را شامل می‌شود و مسوولیت و هزینه مدیریت پسماند بر عهده تولیدکنندگان است.
تنها نزدیک به ۶۰۰ تن از این زباله‌های تولیدی شهروندان اصفهانی در شبانه روز را پسماندهایی تشکیل می‌دهد که در یک بازه زمانی سه تا چهار ماهه حدود ۲۰۰ تن کود آلی از آن تولید می‌شود.
کارشناسان با در نظر گرفتن زباله‌های دفن شده و همچنین زباله‌های غیر قابل بازیافت در واحدهای تولید کمپوست، بر این باور هستند که در مجموع ۴۵ درصد از این مواد زاید بازیافت و سایر آن از دسترس خارج می‌شود.
کارخانه‌های تولید کود کمپوست هم‌اینک در کاشان، شاهین‌شهر، خمینی‌شهر، برخوار، فلاورجان، لنجان، نجف‌آباد و آران‌وبیدگل مستقر است و در آینده‌ای نزدیک فریدن به جمع این شهرها خواهد پیوست.
همچنین کارخانه‌های کمپوست گلپایگان، خوانسار، مبارکه، دهاقان و شهرضا نیز در دست ساخت است که نشان می‌دهد، این روزها رقابت بسیار سختی در این زمینه بین نقاط مختلف استان اصفهان وجود دارد.
اگرچه برنامه‌ریزان مدیریت شهری و محیط زیست در چند ساله گذشته در صدد کنترل زباله تولیدی و اثرهای آن بودند اما یکی از مشکلات مغفول، فرهنگ‌سازی در بین جامعه هدف جهت اجرای فراگیر جداسازی زباله‌ها از مبدا بوده است که موجب شده افزایش روند چرخه تولید زباله در کشور تا امحا و بازگرداندن پسماندها به چرخه تولید، به صورت ناقص اجرا شود.
نگاهی اجمالی به مرکز آمار ایران هم نشان می‌دهد که با وجود تولید ۸۰ درصد زباله‌ها در شهرها و سهم تنها ۲۰ درصدی نقاط روستایی، تنها ۱۰ درصد زباله‌ها در مبدا تفکیک می‌شود که نشان دهنده سطح مشارکت پایینی از سوی شهروندان برای تحقق هدف‌های طرح مدیریت پسماند است.
اینها در شرایطی است که اجرای درست طرح مدیریت پسماند در کنار حفاظت بهتر از منابع طبیعی، می‌تواند در تولید ارزش افزوده نیز نقش بسیاری ایفا کند؛ چنان که صنعت بازیافت امروزه در کنار ایجاد فرصت‌های شغلی جدید تا نزدیک به ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی برخی کشورهای پیشرفته را هم شامل می‌شود و جداسازی پسماندهای خطرناک از خشک در مبدا نیز می‌تواند تاثیر بسزایی در افزایش بهره‌وری آن داشته باشد.
درون سطل‌های زباله چه خبر است؟
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: بهار امسال طرح توزیع فراگیر جعبه‌های ایمن ویژه پسماندهای خانگی اجرا شد تا شهروندان پسماندهای ویژه خود را به طور جداگانه جمع‌آوری کرده و این جعبه‌ها را به ایستگاه‌های بازیافت تحویل دهند.
علی دهنوی با اشاره به بررسی و ارزیابی جعبه‌های ایمن جمع‌آوری شده در ایستگاه‌های بازیافت سطح شهر اصفهان افزود: اگر چه جعبه‌های ایمن ویژه پسماند های خانگی مانند سر سرنگ، تیغ، ریش‌تراش، باتری، سرنگ انسولین، لانسلت و اشیاء مشابه دیگر است که نزدیک به ۶۸ درصد از وزن پسماندهای درون جعبه‌ها را شامل می‌شد، اما ۳۲ درصد دیگر هم‌چنان پسماندهای خشکی مانند نایلون، کاغذ، مقوا و شیشه بود.
وی تصریح کرد: شیشه‌های دارویی با ۲۱ درصد، سرنگ ۱۸ درصد و باتری با ۱۰ درصد به ترتیب از نظر وزنی بیشترین پسماندهای موجود در جعبه‌های بررسی شده را تشکیل می‌دادند و وسایل سرم، تیغ و ژیلت در رده‌های بعدی قرار داشت.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان یادآور شد: پسماندهای ویژه و خطرناک تعریف مشخصی داشته و بیشتر شامل اشیای نوک تیز و برنده، مواد سمی، آتش‌زا یا قابل انفجار هستند که باید به درستی از سوی شهروندان شناخته و جداسازی شوند.
وی تشریح کرد: انواع اشیای تیز و برنده، باتری‌ها، قوطی افشانه‌ها و شیشه‌های عطر، تیوپ رنگ مو و قطعات وسایل الکترونیکی نیز همه در گروه پسماندهای ویژه و خطرناک قرار می‌گیرند اما مواردی مثل شیشه، فلزها، کاغذ و پلاستیک جزو پسماندهای خشک قابل بازیافت به شمار می‌روند.
دهنوی اضافه کرد: ضرورت دارد که بخش ویژه پسماندها در جعبه‌های ایمن و پسماندهای خطرناک حجیم مانند افشانه‌ها سوای از دیگر پسماندها از سوی شهروندان جمع‌آوری و به ایستگاه‌ها تحویل داده شوند.
وی مشارکت مردم را ضامن ارتقای سلامت و بهداشت، بهبود کیفیت محیط زیست و توسعه شهری برشمرد و بیان کرد: شهروندان برای حفظ محیط زیست، منابع طبیعی و مراقبت از سلامت خود و فرزندانشان، شایسته است در طرح‌های جداسازی پسماندها همکاری داشته و در کنار شناخت انواع پسماندها، هر یک را بسته به گروه مربوطه جداسازی کرده و تحویل ایستگاه‌های بازیافت مستقر در شهر بدهند.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان ادامه داد: شهروندانی که جعبه ایمن پر شده خود را به ایستگاه‌های بازیافت تحویل بدهند، جعبه جدیدی را دریافت می‌کنند تا آن جعبه‌ها نیز مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد.
وی تاکید کرد: سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان نیاز به همکاری شهروندان در جداسازی دقیق زباله‌ها در گروه‌های مرتبط دارد و انتظار می‌رود دست‌کم شهروندان از قراردادن اقلام خطرناک در سطل‌های عادی خودداری کنند.
تقویت مشارکت همگانی تنها راه تبدیل تهدید طلای کثیف به فرصت اقتصادی
جداسازی زباله‌ها در کشورهای پیشرفته‌تر به یک اقدام رایج از سوی شهروندان تبدیل شده و در نتیجه فرهنگ‌سازی و ممارست، مردم به صورت اختیاری به این فرآیند کمک می‌کنند و از این رو بحث بازیافت از جمله در قالب واحدهای تولید انرژی و انواع کود، اقتصاد مستقل خود را یافته است.
در چنین شرایطی نبود نظارت بر فرایند کلی تولید زباله، محدود بودن قوانین و مقررات مشوق و بازدارنده در زمینه مدیریت پسماند، به ویژه ضعف اطلاع‌رسانی مستمر و آموزش ناکافی هم‌چنان از سوی برخی کارشناسان جزو مهم‌ترین چالش‌های اجرای اصولی طرح مدیریت پسماند در ایران و اصفهان عنوان می‌شود.
یک کارشناس امور شهری در گفت و گو با ایرنا بر ضرورت برگزاری کارگاه‌های آموزشی جداسازی زباله از مبدا، تشکیل گروه‌های مشارکتی در محله‌ها برای ایجاد و توسعه فرهنگ بازیافت، برپایی دوره‌های آموزشی گروهی و فردی خانم‌های خانه‌دار، برگزاری نمایشگاه‌های آموزشی برای کودکان و استفاده از نوآوری کودکان در گسترش فرهنگ بازیافت در خانواده‌ها تاکید کرد.
مهران صمدی مقدم بیان کرد: برپایی نمایشگاه‌های عکس، نمایش محصولات تولیدی از مواد بازیافتی، برگزاری همایش‌ها، طراحی و نصب بنرها و تابلوهای تبلیغاتی در معابر عمومی نیز از دیگر راه‌های ترویج فرهنگی مدیریت پسماند در بین مردم است.
وی ادامه داد : آموزش چهره به چهره، تهیه و توزیع محصولات فرهنگی مانند بروشورها، تراکت‌ها و کتابچه‌ها، استفاده از ظرفیت رسانه‌های جمعی، توزیع کیسه‌های زباله رنگی رایگان و آموزش از سوی فعالیت‌های نمادین در جهت آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی درست زیست محیطی زیربنای فراگیر شدن بحث بازیافت به شمار می‌رود.
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری اضافه کرد: پخش برنامههای تبلیغاتی، برنامههای طنز و پویانمایی با موضوع محوری محیط زیست و پسماند از سوی صدا و سیما، آشنایی دانش‌آموزان با مواد بازیافتی و توزیع جعبه‌های ویژه کاغذهای باطله در مدرسه‌ها، تمهید برنامه بازدید اقشار مختلف به ویژه کشاورزان، باغداران و صاحبان غذاخوری‌ها از روش و هدف نهایی بازیافت و تولید کمپوست از زباله‌های تر خانگی جزو دیگر راهکارهای آسان و زودبازده جهت ترغیب حساسیت جامعه نسبت به موضوع است.
صمدی مقدم تاکید کرد: اختصاص سطل‌های ویژه زباله‌های کاغذی، پلاستیک، شیشه، بطری‌های فلزی، باقیمانده مواد خوراکی و غیرقابل بازیافت برای مجتمع‌های مسکونی نیز در کنار سایر موارد می‌تواند بر ترغیب شهروندان جهت جداسازی زباله‌ها در مبدا اثرگذار باشد.
بر اساس برنامه‌ای پنج ساله، اصفهان ۱۴۰۰ شهری بدون دفن پسماند نام‌گذاری شده و شهرداری بر این اساس برنامه سرمایه‌گذاری برای سال ۹۷ و ۹۸ در نظر گرفته بود تا دفن پسماند به کمترین میزان ممکن برسد.
رضا مهردادی فر مدرس دانشگاه آزاد اسلامی استان و کارشناس امور شهری گفت : طرح تفکیک زباله از مبدا نیازمند فرهنگ سازی و آموزش همه جانبه است است و این مهم باید در همه سطوح به ویژه نظام پایه آموزشی جدی گرفته شود.
وی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت : برنامه ریزان شهری باید علت عدم موفقیت اجرای این طرح را مورد بررسی اصولی قرار دهند و برای تحقق زودهنگام در جامعه راهکار ارایه دهند.
وی زباله را در دنیای امروز ، طلای سیاه تعبیر و تصریح کرد : متاسفانه هنور شهروندان از مزایای طرح تفکیک زباله چندان آگاهی ندارند که باید برای آگاهی بخشی آنان فکر اساسی اتخاذ کرد.
وی علت موفق نبودن طرح تفکیک زباله از مبدا در کشور را نیازمند بررسی کارشناسی دانست.
کلانشهر ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفری اصفهان با هفت هزار و ۵۰۰ هکتار زمین و ۷۰۰ هزار خانه مسکونی، ۱۵ منطقه دارد که سرانه تولید پسماند به ازای هر نفر در آن ۶۵۰ گرم در روز برآورد شده است.
روزانه 58 هزار تن زباله در کشور تولید می شود که 15 درصد از این میزان سهم پایتخت است.
سال 96 میزان تولید روزانه پسماند در تهران 9 هزار و 200 تن بود که این عدد به دلایلی از جمله شرایط اقتصادی و صرفه جویی شهروندان به هشت هزار و 400 تن کاهش یافت.
وی اظهارداشت: سرانه تولید پسماند در جامعه روستایی کشور 500 گرم، جامعه شهری 800 گرم، در تهران یک هزار گرم و میانگین جهانی آن یک هزار و 200 گرم در روز است.
۳۰۸۰/۸۱۲۳/۶۰۲۶/
