آیین‌های قدیمی سوگواری در روستای سه که از قدمت ۲۰۰ ساله برخوردار است در پنجم مرداد ۱۳۹۵ به شماره ۱۲۰۷ در فهرست میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده است.
نخل‌گردانی، عماری گردانی، علم‌گردانی، تعزیه‌خوانی، راه اندازی هیات سینه زنی همراه با نوحه‌خوانی در مسجد جامع روستا، ذکرخوانی شبانه و خواندن اشعار و نوحه‌های قدیمی، از رسوم خاص روستای سُه در ایام محرم است.
مهمترین وجه تمایز عزاداری‌ها در این روستا متن اشعار و نوحه‌ها و سبک اجرای آن است.
تشکیل هیات سینه‌زنی و نوحه‌خوانی برای ایام عزاداری امام حسین(ع)، نخستین مراسمی است که در روستای سُه پایه گذاری شده است.
به گفته راویان بومی، در این مراسم عده ای که به آنها "سردسته" گفته می شود، گرد هم در جمعی دایره ای شکل ایستاده و با آوای حزن انگیز شعری مخصوص به همان روز را با بیانی عامیانه، دم می‌گیرند، سپس با پایان یافتن بیت شروع به حرکت کرده و در حین حرکت، دسته سینه‌زنی که در صف‌های منظم پشت سر آنها قرار دارند، توقف می کنند و همان تک بیت را تا انتهای مراسم تکرار می کنند.
ذکر مصیبت، نام آیین دیگری است که توسط گروهی که به آنان "ذاکر" می‌گویند در مسجد روستا، کوچه ها و معابر اجرا می شود.
عماری گردانی در روز هشتم محرم، سنت دیگر روستای سه است که به یاد حضرت علی اکبر برگزار می‌شود.
به گفته ساکنان روستا، "عماری"، سازه چوبی کوچک و مستطیل شکل با قوس‌های هلالی و شبیه نخل ولی از نخل کوچکتر است که به عنوان تابوت واره‌ای برای تشییع پیکر مطهر حضرت علی اکبر(ع) ساخته شده است.
عماری را در منزل خانواده‌ای که میراث‌دار این نماد بوده اند، با پارچه‌های رنگین و آئینه آذین می بندند، سپس جوانان روستا طی مراسمی خاص آن را بر دوش گرفته و حمل می کنند.
آیین نخل گردانی، یکی دیگر از رسوم عزاداری این روستاست که همزمان با تاسوعای حسینی برگزار می شود.
تاسوعا از سوی ساکنان این روستا، روز "عباسعلی" نامگذاری شده است.
صبح تاسوعا، نخل را در امامزاده یوسف که در بالادست روستا واقع است با پارچه‌های رنگین، آیینه و قبه‌های مسی آذین‌بندی می کنند و پس از اقامه نماز ظهر و عصر به یاد علمدار کربلا، آن را بر دوش گرفته و تا امامزاده "گلیله" واقع در پایین‌دست روستا حمل می کنند. این نخل تا ظهر روز عاشورا برای زیارت مردم در این امامزاده می ماند تااینکه آن را طی مراسمی با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی به امامزاده یوسف بازمی‌گردانند.
علم گردانی در روز تاسوعا از دیگر آیین‌های روستای سه است که در آن هفت علم که پنج عدد آن با پارچه‌های رنگین و دو عدد با پارچه‌های مشکی آذین بسته شده، به ترتیب قرار گرفتن نامگذاری می شوند.
علم اول و دوم به نام حضرت ابوالفضل(ع) است که در روزهای تاسوعا و عاشورا در کوچه‌ها و خانه‌های برخی از اهالی گردانده می شود و در مراسم نخل‌گردانی جلوتر از نخل حرکت داده می شود. علم سوم و چهارم به نام "شاطر" برای حضرت زینب(س) نامگذاری شده و علم پنجم نیز به علم پنج تن(محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین) معروف است.
برای علم های ششم و هفتم عنوان خاصی انتخاب نشده است.
با حرکت این هفت علم که روز تاسوعا و عاشورا به نشانه تعظیم و سلام، پیشاپیش نخل حرکت داده می شوند، صحنه‌ای حُزن اندود رقم می خورد.
تنوع آیین‌های عزاداری در جغرافیای کوچک روستای سه و از سوی دیگر استقبال پرشور گردشگران از آن، تجلی عمق باور و ارادت مردمان این خطه به قیام سرور شهیدان است.
یک محقق فرهنگ عامه به ایرنا گفت: در میان انبوه رسوم، سنت‌ها و آیین‌های عزاداری ماه محرم باید به ظرفیت روستاها نیز در این بخش توجه کرد.
به گفته معصومه صالح نژاد، برخی آیین‌های قدیمی در روستاها منحصر به فرد و مختص همان روستاست اما ناشناخته مانده که باید معرفی، احیا و تثبیت شود.
وی با بیان اینکه عاشورا دربردارنده و تولیدکننده خُرده فرهنگ‌های بیشمار است، افزود: نفوذ فرهنگ عاشورایی حتی در دورترین مناطق و بروز آن در عزاداری‌ها نشانه حقانیت قیام امام حسین(ع) است که برجسته سازی، مطالعه و تحقیق در باره آن ضروری است.
وی گفت: تنوع بی‌نظیر آیین‌های عزاداری و کشف برخی سنت‌های کهن در این خصوص به این معناست که پرتویی از هزاران حادثه ریز و درشت واقعه کربلا، نسل به نسل منتقل شده و به شکل مراسم عزاداری فعلی درآمده است، بنابراین مطالعه این آیینها حقایق تاریخی و فرهنگی را هویدا می کند.
به گفته مسوولان، تاکنون ۸۰ آیین مرتبط با محرم و عاشورا در استان اصفهان در فهرست میراث ملی ناملموس کشور ثبت شده که ۷۰ درصد از آنها در ۲ سال اخیر شناسایی و به ثبت رسیده است.
بر اساس اعلام وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تاکنون ۱۳ اثر ناملموس ایران از جمله قالی شویان مشهد اردهال کاشان در فهرست آثار جهانی ثبت شده است.
اصفهان رتبه اول در زمینه ثبت میراث ناملوس در کشور را داراست.
روستای سُه، در ۶۵ کیلومتری مرکز شهرستان شاهین شهر در بخش مرکزی و در دهستان مورچه خورت واقع شده است.
سه از شمال به روستای ابیانه، از جنوب به روستای بیدشک، از شرق به روستای کلهرود و از غرب به روستای رباط آغا کمال محدود می شود.
به نظر می رسد وجه تسمیه نام این روستا به‌دلیل موقعیت کوهستانی آن بوده است زیرا نام روستا که از کلمه سُهی یا سَهی گرفته شده، به معنای بلندی و مکان مرتفع است.
وجود کاروانسرای عباسی(کاروانسرای آقا کمال پایین) در جاده اصلی منتهی به روستا و کاروانسرای قاجاری در داخل روستا نشان می دهد که این روستا بر سر راه‌های اصلی منطقه قرار داشته است.
احاطه شدن روستا توسط کوه‌های مرتفع و وجود رودخانه فصلی در قسمت غرب آن باعث به وجود آمدن محلاتی با خصوصیاتی متفاوت و بافتی خودجوش و فاقد ساختار منظم هندسی در روستا شده که این بافت در اغلب نقاط به‌صورت فشرده و متراکم و در حاشیه رودخانه دارای کوچه باغ‌ها و خانه باغ‌های متعددی است.
هسته اولیه روستا در جنوب غربی شکل گرفته که بافت قدیمی محله، وجود بقایای قلعه و حمام موجود حاکی از قدمت آن است.
در این روستا می‌توان به وجود جاذبه‌های طبیعی نظیر کوهستان‌ها، چشمه‌سارها، قنات‌ها، باغ‌ها و مزرعه‌ها و دشت‌های سرسبز اشاره کرد.
امامزاده یوسف بن علی النقی، امامزاده جلیل‌القدر، کاروانسرای قاجاری، حمام‌های قدیمی(قلعه پایین و قلعه بالا)، خانه قدیمی معروف به تلگرافخانه انگلیسی‌ها، عمارت فرنگی، قلعه پایین، قلعه بالا، برج کبوتر و کنده باغستان، منزل کدخدا، منزل میرزا جعفر، آسیاب امامزاده، آسیاب میرزا ابوالحسن،آسیاب میرزامحمد، ساباط در گذر قدیمی محله قلعه بالا و کوره آجرپزی، آثار و ابنیه تاریخی این روستا را تشکیل می دهند.
شهرستان شاهین شهر و میمه در 20 کیلومتری شمال اصفهان قرار دارد.
۹۸۶۱/۶۰۲۷
