«فائزه تقی پور» و «عباس زمانی» نویسندگان کتاب از استادان و مدرسان دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی استان اصفهان هستند که در این مجموعه تلاش کرده اند تحقیقات، مطالعات و بررسی های میدانی و پیمایشی خود و دیگران را در قالب یک کتاب کاربردی به مخاطبان عرضه کنند.
۶ فصل به اضافه یک مقدمه و پیشگفتار به همراه نمودارها، جدول ها و شکل و طرح های مختلف از مراحل تحقیق پیرامون شبکه های اجتماعی، مجازی و موبایلی در این کتاب جای گرفته و بعد از مطالعه آثار منفی و مخرب فضای مجازی بویژه برای نوجوانان نسبت به آثار مثبت یا کاربردی آن بویژه در کشورمان مشخص می شود.
در پیشگفتار به اینترنت محاوره ای اشاره شده و در مقدمه نیز، هدف از این نوشتار بررسی ابعاد استفاده از این فنآوری های نوین به طور واقع بینانه عنوان شده است.
فصل ابتدایی کتاب با عنوان چیستی شبکه های اجتماعی مجازی تعاریف و ویژگی های متعدد فضای مجازی، سایبر و اجتماعی را به نقل از پژوهشگران و نظریه پردازان ایرانی و خارجی برشمرده است.
عوامل گرایش به این فضاها و شبکه ها گمنامی؛ احساس آزادی، تعاملی بودن، چندرسانه ای بودن، پرکردن اوقات فراغت، عضویت اقشار مختلف و دسترسی آسان به علوم بیان شده و نکته قابل توجه در بین این گزینه ها، مقوله اوقات فراغت و ارزش وقت و تفاوت آن با کشورهای توسعه یافته است که گویا از نظر کمیّت بیشتر و از نظر کیفیّت پایین ترین رتبه را در میان ممالک دنیا، دارا هستیم.
بر اساس پژوهش گافمن در سال ۱۹۵۹ میلادی، طرفین در ارتباط در پی متاثر ساختن دیگری به منظور کسب احترام و رضایتمندی هستند و دلیل علاقه افراد به ایجاد پروفایل در رسان های اجتماعی، همین میل به تاثیرگذاری و «ارائه خود» است.
شبکه های اجتماعی که اولین بار «جی ای بارنز» سال ۱۹۴۵ میلادی از این واژگان استفاده کرد دو دسته اند: محتوا محور و کاربر محور.
در صفحه ۴۰ کتاب واکاوی شبکه های اجتماعی مجازی» دست کم سه دوره یا نسل تحقیقات در مورد شبکه های اجتماعی بیان شده که یافت های هر یک با دیگر متفاوت است.
نسل اول به انزوای اجتماعی کاربران معتقد است و نسل دوم، به طور دقیق برعکس نسل اول به افزایش ارتباطات(کاهش ارتباط با خانواده و ایجاد رابطه با دیگران) اشاره دارد اما نسل سوم بررسی کرده که انزوای اجتماعی تنها در شرایطی خاص روی می دهد اما در شرایط عادی فرد برای خودش ارتباطات تکمیلی ایجاد می کند.
* ورود اینترنت به ایران
درست در سال ۱۳۷۰ خورشیدی بود که اینترنت وارد ایران شد و دانشگاه های گیلان و صنعتی به این تار و پود گسترده جهانی وصل شدند.
صفحه های ۶۳ تا ۷۸ کتاب نمونه هایی از پژوهش های انجام شده مرتبط با این شبکه ها را برشمرده است.
تحقیق «برات دستجردی» در سال ۱۳۹۱ از دانشجویان اصفهانی حاکی از آن است که مهمترین اهداف استفاده از این فضاها در بین دانشجوها اجتماعی، ارتباطی، فردی و سپس فرهنگی است.
مطالعه دیگری از «سنمار» در سال ۱۳۹۴ با عنوان رابطه بین استفاده از شبکه های اجتماعی با تغییرات هویت فرهنگی دختران دبیرستانی ناحیه ۲ اصفهان انجام شده که طی آن مشخص می شود؛ بین استفاده از شبکه های اجتماعی موبایلی با باورهای مذهبی، میراث فرهنگی و تغییرات زیانی رابطه ای معنادار وجود درد اما با ارزش های فرهنگی و آداب و رسوم و هنجارهای فرهنگی رابطه معناداری حاکم نیست.
فصل دوم این مجموعه با عنوان مبنی نظری شبکه های اجتماعی و مجازی است که در آن به جهانی شدن و تاثیر آن بر فرهنگ مردم، روابط انسان ها و نیاز به جامعه شبکه ای، امپریالیسم فرهنگی و شبکه های اجتماعی و نبرد سایبری پرداخته شده است.
در جنگ سایبری تلاش می شود تا همه چیز را درباره دشمن بدانیم در عین حال نگذاریم او هیچ چیزی درباره ما بداند.
کلید واژه مهم این فصل کتاب «هویت» در ابعاد مختلف ملی، فرهنگی و دینی است که پورقندی معتقد است: این همه آماج حمله های گسترده تبلیغاتی و ضد هویتی غرب قرار گرفته و پرداختن به حفظ ارزش های هویت دینی و ملّی ضرورت بسیاری دارد.
شبکه های اجتماعی بعنوان بخشی از رسانه در عرصه های مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نقش ایفا می کند که یک نمونه بارز و تاثیرگذار آن حضور گسترده این شبکه ها و مشارکت بعال آنها در انتخابات دهم ریاست جمهوری، مجلس دهم و خبرگان پنجم بود.
جوانان و شبکه های اجتماعی سر تیتر دیگر این فصل کتاب است. رشد سریع جسمانی، مواجه شدن با چالش ها و خطر بیماری های جنسی، تنش های روانی تحصیلی، شغلی و ازدواج و شکل گیری سطح جدیدی از عشق و جذابیت های جسمی از ویژگی های این دوره عنوان شده است.
*شبکه های اجتماعی و مجازی در خدمت بدن نمایی
ایماژ منفی بدن نیز موضوع دیگری است که تاثیر وسیع شبکه های موبایلی و اجتماعی را نشان می دهد تا جایی که دختران دوست دارند همه یک شکل و فرم و به عبارتی باربی شوند و پسرهای جوان نیز بدن سازی بروند و فرم بدنشان هرکولی شود! یک نمونه این موضوع در دانشگاه رشت و بر روی ۴۴۰ دانشجو بررسی شده است.
عنوان فصل سوم فرصت ها و تهدیدهای فضای مجازی و شبکه های موبایلی است. فرصت های این فضاها همچون انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، شکل گیری خرد جمعی و تبلیغ و توسعه ارزش های اخلاقی و انسانی در عرصه بین المللی از مهمترین این موارد عنوان شده است.
در بخش تهدیدها نیز اعتقاد بر این است که اعتیاد اینترنتی، انسان ها را به افرادی رها شده تبدیل کرده و بر روابط و فعالیت های کاری و اجتمعی آنان تاثیر می گذارد.
کمرنگ شدن ارزش های اجتماعی یکی دیگر از اثرهای منفی شبکه های مجازی است. «دین چانبر» پیامدهای منفی این فنآوری ها را رواج اباحه گری جنسی و هرزه نگاری می داند و می گوید: تمایل به رابطه جنسی در بین پسران افزایش یافته و دختران نیز پاسخ مثبتی به این تمایلات پسرها نشان می دهند!
در صفحه ۱۴۸، دیگر عامل منفی کارکرد این شبکه ها، تسهیل در ارتباط با جنس مخالف نام برده شده که حتی در کشور انگلستان «فیس بوک» عامل ۳۳ درصد طلاق ها در سال ۲۰۱۳ بوده است.
در همین صفحه پورقندی می نویسند: «دختران جوان ایرانی با انتشار تصاویر نامناسب خود در فضاهای مجازی و اجتماعی به دنبال جلب نظر دیگران و جنس مخالف هستند و با تحریک غریزه مردان، با یکدیگر برای دریافت لایک بیشتر و مورد توجه قرار گرفتن هستند.»
تضعیف اعتقادات و گسترش شبهات در جامعه جوان، به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی مولفان و حریم خصوصی افراد، افسردگی و انزوای جوانان، دروغ و سطحی گویی سایر تهدیدهای شبکه های اجتماعی و مجازی عنوان شده اند.
«جولیان آسانژ» موسس وب سایت ویکی لیکس می گوید: فیس بوک تنفرآمیزترین ابزار جاسوسی است که تاکنون خلق شده است. هر کس نام و مشخصات دوستان خود را به این شبکه اضافه می کند باید بداند رایگان در خدمت دستگاه های اطلاعاتی آمریکاست.
یکی از مهمترین آسیب های حضور در این فضا آن است که پس از مدتی که از حضور زوج ها در شبکه های اجتماعی گذشت، یک از آنها به سراغ دایره دوستان جنس مخالف خود در دوره قبل از ازدواج می رود تا با آنها رابطه عشقی برقرار نمایند. در بیشتر این تماس ها شاهد بهم ریختن روابط عاطفی زوج های جوان و سست شدن بنیان خانواده هستیم.
مولفان کتاب عنوان فصل چهارم را اینترنت، هویت و تغییران فرهنگی انتخاب کرده اند. عماد افروغ در کتاب «هویت ایرانی و حقوق فرهنگی» با اشاره به نظریه های «ویلیام هانوی» یکی از ایران شناسان و شرق شناسان در خصوص اهمیت هویت می نویسد: ما تا ندانیم که بودیم، نمی توانیم بدانیم که هستیم، یعنی شناخت هستی ما در گرو شناخت تاریخی ماست و تا ندانیم که چگونه به جایی که هستیم رسیده ایم، نمی توانیم بدانیم به کجا می رویم.
*فراگیری زبان انگلیسی و هجوم به فرهنگ های محلی
در صفحه ۱۸۲ کتاب، به هویت سازی فرهنگی کشورهای در حال توسعه از فرهنگ هژمونیک غرب اشاره شده است. بویژه آنکه تسلط زبان انگلیسی از طریق اینترنت و سایر شبکه ها، باعث ایجاد شکاف بین جوامع در حال توسعه و هجوم ضد ارزش ها به فرهنگ های محلی و ارزش های سنتی کشورهای جهان سوم شده است.
سرتیتر بعدی کتاب هویت فرهنگی ایرانی ها را بررسی کرده و از دیدگاه «احمد اشرف» می آورد: مفهوم تاریخی هویت ایرانی در نهضت های قومی، سیاسی و دینی در دوران ساسانیان شکل گرفت و در دوران اسلامی با فراز و نشیب هایی پایدار ماند و در عصر امپراطوری صفوی تولدی دیگر یافت، در عصر جدید هم به صورت هویت ملی ایران متجلی است.
در همین فصل سه دیدگاه درباره هویت و شبکه های نوین مجازی مطرح شده که نخستین آن خوشبینانه، دیدگاه دوم بدبینانه و دیدگاه سوم واقع بینانه است.
در یک نمونه پژوهشی در بین دختران دبیرستان های ناحیه ۲ کلانشهر اصفهان رابطه هویت با تغییرات فرهنگی دختران در شبکه های مجازی و اجتماعی چند صفحه کتاب را به خود اختصاص داده است که تنها به نمونه «باورهای مذهبی» آن می پردازیم.
کاهش علاقه به انجام فرایض دینی از جمله نماز و روزه، بی تفاوتی به فریضه امر به معروف و نهی از منکر، افزایش اعتقاد به بهشت و جهنم، شرکت نکردن در مراسم های مذهبی، افزایش اعتقاد به جادو و خرافات، گسترش اعتقاد به تقدیر و سرنوشت، کم شدن توسّل به ائمه اطهار(ع) و کاهش علاقه برای رفتن به زیارتگاه ها از دل این تحقیق و مطالعه بروز کرده اند.
فصل پنجم به شبکه های اجتماعی مجازی و خلاقیت پرداخته و بر موثر بودن آموزش و محیط در این رابطه تاکید دارد.
«شبکه های اجتماعی مجازی و اُفت تحصیلی» نیز عنوان فصل انتهایی کتاب است. در این فصل هر چند باز هم تاکید بر آثار منفی استفاده از تلفن همراه در بین دانش آموزان بویژه افرادی که زیاد از موبایل استفاده می کنند مورد توجه است، اما درباره آثار مثبت آن در مباحث آموزشی و درسی نیز چند سطری نوشته اند.
منابع متعدد کتاب در دو زبان فارسی و انگلیسی چند صفحه پایانی این مجموعه ۲۸۲ صفحه ای را شامل می شود.
سایز کلمات تایپ شده کتاب اندکی درشت بودند بهتر بود. همچنین منابع و نظریه های زیاد و ریز و درشتی در کتاب آورده شده که می توانستند در پاورقی به شکلی زیباتر قرار بگیرند و در متن چاپ نشوند.
علاوه بر این جدول، شکل ها، طرح ها، انواع پژوهش های دانشگاهی به همراه بیان نوع تحقیق نیز در کتاب گنجانده شده است.
انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان کتاب واکاوی شبکه های اجتماعی مجازی را در چاپ اول خود سال ۹۶ در ۱۰۰۰ شمارگان منتشر کرده است.
/۶۰۲۶/۷۱۴۷
