معراج پیامبر(ص)؛ سرمشقی برای بشریت

محمد علی کمالی نسب در این یادداشت که روز دوشنبه در اختیار ایرنا، قرار گرفت، آورده است:یکی از معجزات علمی و عملی پیامبر اکرم(ص) معراج است که خدای متعال در قرآن مجید به آن اشاره کرده است.

 قرآن کریم می فرماید: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ[اسراء/۱] پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی -که گرداگردش را پربرکت ساخته‌ایم- برد، تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم؛ چرا که او شنوا و بیناست.»، علاوه بر این آیه، آیاتی از سوره نجم نیز به این واقعه اشاره دارد.

در اینکه رسول خدا(ص) چند بار به معراج رفته‌ است بین اندیشمندان مسلمان اختلاف نظر وجود دارد ولی آنچه از روایات معصومین(ع) و آیات قرآن فهمیده می‌شود این است که معراج مشهوری که در قرآن به آن اشاره شده است دو مرتبه در زندگی رسول خدا(ص) اتفاق افتاده است.

ولی این امکان نیز وجود دارد که معراج چندین بار برای آن حضرت اتفاق افتاده باشد آنچنان که برخی از روایات نادر اشاره کرده‌اند و برخی از مفسران نیز به آن پرداخته‌اند.

علاوه بر اختلاف در مورد تعداد معراج پیامبر اکرم(ص)، در زمان واقع شدن معراج نیز اختلاف نظر وجود دارد به‌گونه‌ای که برخی آن را در هفدهم ربیع الاول دانسته‌اند و برخی دیگر بیست و هفتم رجب و گروهی دیگر نیز هفدهم رمضان را به عنوان شب معراج یاد کرده‌اند.

اما آنچه بیشتر از این موضوعات اهمیت دارد این است که حقیقت معراج برای چه بود و آیا برای انسان‌های معمولی نیز این عروج امکان پذیر است؟ پاسخ این سوالات را می‌توان در آیات قرآن مجید جستجو کرد از این‌رو به تحلیل برخی از آیات می‌پردازیم.

از آیات قرآن این گونه فهمیده می‌شود که عروج آن حضرت‏(ص) برای این بود که خدای متعال آیات و نشانه‌های خویش را به ایشان نشان دهد: «لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا[اسراء/۱] تا ما آیات خود را به او نشان دهیم».

 و در جای دیگر از این آیات به آیات کبری یاد می‌کند: «لَقَدْ رَأَی مِنْ آیَاتِ رَبِّهِ الْکُبْرَی [نجم/۱۸] به راستی که بخشی از نشانه‌های بسیار بزرگ پروردگارش را دید.» و بدون تردید این آیات اموری نیست که بتوان آن را با چشم ظاهر دید، وگرنه معراج معنوی لازم نبود.

 برخی از این آیات به قدری عظیم است که ملائکه‌ای مانند جبرئیل نیز از درک آن عاجز است، به همین خاطر از همراهی پیامبر اکرم(ص) در آخرین مراحل سیر معراجیه باز می‌ایستند، از این‌رو آنچه که در برخی از روایات از رسول خدا(ص) برای ما در این زمینه به یادگار مانده است، به اندازه فهم بشر معمولی و در قالب تمثیلات برزخی و روحی است و نه اینکه تمام حقیقت این معراج بیان شده باشد.

اما نکته مهم دیگری که نباید آن را به فراموشی سپرد این است که، اگر کمالی برای یک فرد از بشر امکان پذیر باشد، برای همه انسان‌ها رسیدن به این کمال امکان وقوعی دارد، گرچه غالب انسان‌ها به خاطر شرائط و موانعی که دارند شاید نتوانند به آن دست یابند.

از این‌رو اگر معراج برای پیامبراسلام(ص) تحقق پیدا کرده است برای تمام انسان‌ها این امکان وجود دارد که به آن دست یابند، آنچنان که آیت الله جوادی آملی در بیانی زیبا به آن اشاره کرده و می‌فرمایند: «آنچه برای رسول اکرم در معراج مشهود است، برای سالکان طریق رسول هم، به مقدار سیر و سلوکشان مشهود می‌شود و تفاوت، تنها در کیفیت شهود و مقدار مشهود خواهد بود».

اکنون با توجه به این حقیقت به بررسی این موضوع می‌پردازیم که چرا معراج برای رسول خدا(ص) تحقق پیدا کرده است.

بر اساس آیه «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ[اسراء/۱] ،پاک و منزّه است خدایی که بنده‌اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی برد، تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم؛ چرا که او شنوا و بیناست.» عروج به درگاه الهی، نیازمند به دو مبدأ فاعلی و قابلی است.

 مبدأ فاعلی که خدای متعال است با لفظ سبحان مشخص شده است که نشان می‌دهد که اگر کسی می‌خواهد از این فاعل عروج را بطلبد، باید آن را با «سبّوح» بستاید و کسی می‌تواند اهل تسبیح باشد که از عالم طبیعت برهد و کسی از عالم طبیعت می‌رهد که عبد محض باشد.

 چنان‌که مبدأ قابلی اسرای رسول اکرم (ص) عبودیت خالص آن حضرت بوده  است  که خدای متعال با لفظ «بعبده» در این آیه و آیه «فَأَوْحَی إِلَی عَبْدِهِ مَا أَوْحَی[نجم/۱۰] در اینجا خداوند آنچه را وحی کردنی بود به بنده‌اش وحی نمود» به آن اشاره کرده است.

 عبودیتی که در این آیات به آن اشاره شده است، عبودیت محض است، به گونه‌ای که رسول خدا(ص) تمام هستی خویش را متعلق به خدای متعال می‌داند به همین خاطر عبد در تمام این آیات به هویت مطلقه الهی اضافه شده است.

با توجه به این نکته که بیان شد، هر مقدار که شخصی عبودیت بیشتری داشته باشد به همان اندازه می‌تواند از آیات الهی که هدف معراج است بهره‌مند شود.

 از این‌رو برای برخی از افراد عروج به این مقدار تحقق پیدا می‌کند که آیات الهی را در عالم ماده نظاره کنند و بهره می‌برند و گروهی دیگر پا فراتر نهاده و آیات ملکوتی آسمان را به تماشا می‌نشینند و برخی در عالم بیداری به این حقایق دست می‌یابند و برخی دیگر در عالم خواب شمه‌ای از این لذت معنوی را می‌برند./