بقعه شیخ جبرئیل واقع در محله کلخوران اردبیل یکی از بناهای کم نظیر منتسب به خاندان صفوی است که به تازگی طرح ساماندهی جامع در آن آغاز شده و خبر از حال و هوای رونق این اثر تاریخی دارد.
به گزارش ایلنا، بقعه شیخ جبرئیل، مرقد پدر شیخ صفی الدین اردبیلی، جد خاندان صفوی و تنی چند از بزرگان دوره صفوی است.
به روایت تاریخ این بنای تاریخی محل مهاجرت و سکونت جد خاندان صفوی و در واقع مهد شکل گیری اندیشه های صفویه محسوب می شود.
تا قبل از احداث مرقدی برای شیخ امین الدین جبرئیل در این مکان، سکونت وی و خانواده اش در کتب مختلف روایت شده به طوری که در «شرح صفا» نوشته امیر رجبی به سکونت قطب الدین پدرامین الدین جبرئیل در این روستا اشاره شده است.
در این کتاب آمده است: « امین الدین جبرئیل پس از بازگشت از شیراز با دولتی خاتون، دختر جمال الدین بارقی، ازدواج کرد و در همان روستای کلخوران به اداره املاک موروثی و کار کشاورزی ادامه داد تا اینکه پسرش، صفی الدین اسحاق اردبیلی در سال 650 هجری قمری مصادف با سال 1252 میلادی به دنیا آمد.»
آنچنان که اسناد مکتوب تاریخی گواه آن است، محل احداث مرقد شیخ جبرئیل بعدها مدفن تنی چند از بزرگان خاندان صفوی شده و در همین مکان باغ مزاری شکل می گیرد که امروز به واسطه نقاشی های شیر و پلنگ سردر ورودی بقعه به نماد شجاعت صفویان شناخته می شود.
این بنای تاریخی در طول سالیان گذشته دستخوش تحولات بسیاری شده و نه تنها تخریب بخش هایی از آن تجربه شده بلکه وضعیت نامناسب نگه داری موجب شده تا ساماندهی این اثر ارزشمند تاریخی به مطالبه عموم مردم و مسئولان استان تبدیل شود.
تا مدت‌ها موضوع رونق اندک طرح‌های مرمت در این بنای تاریخی به کمبود اعتبارات گره خورده بود اما در نهایت با بررسی کارشناسی و تلاش برای جذب اعتبارات، بقعه شیخ جبرئیل که به واسطه نزدیکی به قریه کلخوران به عنوان شیخ کلخوران شناخته می‌شود، شاهد تحولات اساسی شد و دیری نمی‌پاید که به عنوان مکمل مجموعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی به نماد خدمات خاندان صفوی در کشور تبدیل شود.
اجرای طرح ساماندهی جامع باغ مزار
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل، با اذعان به اینکه ساماندهی این بنای تاریخی به مطالبه عمومی تبدیل شده است، تصریح کرد: به منظور پاسخگویی، اداره کل طرح جامع ساماندهی و مرمت بنا را در دست اجرا دارد.
نادر فلاحی تصریح کرد: مجموعه اقدامات این اداره کل شامل مرمت بنای تاریخی، اجرای فضای سبز، محوطه سازی، احداث ساختمان های خدماتی، نورپردازی محیطی و احداث رواق‌ها است.
وی افزود: اعتبار ساماندهی این مجموعه از محل اعتبارات داخلی سازمان و به مبلغ شش میلیارد ریال تامین شده و در حال اجرا است.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یادآور شد: همچنین فضای سبز به روش باغ سنتی ایرانی تحت نظارت این اداره کل اجرا می شود.
همچنین معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در تشریح اقدامات مرمت این بنای تاریخی تصریح کرد: مرمت بخش های مختلف بنا از سال های گذشته انجام می شده اما در طرح فعلی شتاب گرفته است.
منصور عالیقدری متذکر شد: از جمله اینکه با اعتبار یک میلیارد ریال سنگ فرش محوطه انجام می شود و ساماندهی فضای سبز داخل محوطه باغ مزار به وسعت یک هکتار برنامه ریزی شده است.
وی با اشاره به محوطه سازی و اجرای رواق در پیرامون بنا، تاکید کرد: علاوه بر این دو میلیارد و 500 میلیون ریال اعتبار به منظور نورپردازی بنا پیش بینی شده است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به احداث 10 چشمه سرویس بهداشتی در محوطه اثر تاریخی نیز اشاره کرد.
راه اندازی موزه مفاخر کلخوران
از جمله اقدامات شاخص در ساماندهی این اثر تاریخی، استفاده بهینه از ساختمان مقابل بقعه است که به گفته عالیقدری با بهسازی و ساماندهی به موزه مفاخر تبدیل خواهد شد.
اما نه تنها در ساماندهی این بنای تاریخی از ظرفیت کارشناسان فنی استان بهره گرفته شده است، بلکه در راه اندازی موزه نیز اهالی فن و حتی خود مردم و کسبه مشارکت خواهند داشت.
به گفته یکی از محققان اردبیلی، محمود محمد هدایتی، قرار است در ساختمان مقابل بقعه اصلی موزه مفاخر قریه کلخوران دایر شود.
وی افزود: این موزه با مشارکت اهالی محل و با حمایت آن ها به محلی جهت معرفی مشاهیر، مفاخر و دانشمندان کلخوران تبدیل خواهد شد.
هدایتی تصریح کرد: در ادامه این موزه می تواند محلی جهت نگه داری اشیا تاریخی کلخوران باشد.
به گفته محقق تاریخ اردبیل با توجه به اینکه بقعه شیخ کلخوران آرامگاه چهره های شاخص فرهنگی در عهد صفوی است، با ساماندهی و راه اندازی موزه می تواند به یکی از جاذبه های شاخص گردشگری تبدیل شود.
شیخ جبرئیل به پایگاه ملی پژوهشی تبدیل می شود
از جمله اقدامات شاخص جهت احیای جایگاه این اثر تاریخی تلاش های صورت گرفته برای الحاق بقعه شیخ کلخوران به مجموعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی است.
موضوعی که در سفر علی اصغر مونسان رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور مطرح شد و وی در دیدار با امام جمعه اردبیل در خصوص عملیاتی شدن این مطالبه قول مساعد داد.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در این خصوص تصریح کرد: الحاق بقعه به مجموعه جهانی موجب می شود تا از مزیت ها و اعتبارات مجموعه جهانی در ساماندهی این اثر تاریخی بهره گرفت.
فلاحی تاکید کرد: اقدام خاندان صفوی در عمران و آبادنی کشور کم نظیر است و به ویژه شاه اسماعیل صفوی با تشکیل حکومت فراگیر و ملی شیعی خدمت کم نظیری به یادگار گذاشت.
وی افزود: علاوه بر الحاق بقعه به مجموعه جهانی در نظر داریم این مجموعه به پایگاه ملی پژوهشی تبدیل شود که در سفر مدیر کل امور پایگاه های جهانی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری این مهم مطرح شد.
به گفته فلاحی با توجه به تلاش های صورت گرفته برای الحاق مجموعه شیخ کلخوران به پایگاه جهانی شیخ صفی، ضروری است اجرای تمامی عملیات در این مجموعه از جمله مرمت، نورپردازی و اجرای فضای سبز به صورت فنی و تخصصی صورت گیرد.
وی تاکید کرد: به منظور معرفی هر چه بیشتر خدمات خاندان صفوی پژوهشکده صفویه شناسی نیز در خانه ارشادی واقع در محله اوچ دکان اردبیل دایر خواهد شد.
کلخوران از زمان حیات شیخ صفی‌الدین بر او و اولادش وقف شده و مهم‌تر آنکه واقفان به استناد کتاب تاریخی و مستند «اردبیل در گذرگاه تاریخ» نوشته بابا صفری از نوادگان چنگیز و فرزندان هلاکوخان مغول بوده‌اند که بر ممالک ایران سلطنت می‌کردند.
بقعه شیخ جبرئیل که این قریه را بنام شیخ کلخوران شهره کرده است به استناد کتب تاریخی یا در زمان سلاطین صفوی ساخته شده یا در زمان شیخ صدرالدین پسر شیخ صفی و همزمان با گنبد الله الله بقعه شیخ صفی احداث شده است.
قسمت اصلی بقعه که مقبره سه تن از اجداد شیخ صفی از جمله شیخ جبرئیل پدر شیخ صفی، شیخ قطب‌الدین جد او و صلاح‌الدین برادر شیخ جبرئیل است.
در محوطه بقعه معروف به باغ شیخ برخی افراد مهم سیاسی و مذهبی دفن شده‌اند که مهم‌ترین آنها مقبره کوچک با سردر بسیار کوتاه و کم‌عرض سید حمزه پسر امام موسی کاظم و برادر امام رضا (ع) است.
گزارش : ونوس بهنود
عکس از: بهرام آدشیرین پور
