دلشاد تهرانی گفت: با خساست فرهنگی و علمی امکان رشد علم و فرهنگ میسر نمی شود. با بستن قلم ها و دهان ها و فکر ها هرگز دانش پیشرفت نمی کند. شریف رضی در این دوره متولد شده و بالا آمده و متاثر از فضای فرهنگی باز این دوره است. و این فضای فرهنگی باز در نهج البلاغه منعکس شده است.
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، استاد مصطفی دلشاد تهرانی در جلسه سلسله درسهای آشنایی با نهج البلاغه که اولین جلسه آن روز دوشنبه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می شد اظهار کرد: هیچ کتابی به اندازه نهج البلاغه نسخه خطی ندارد. این کتاب در مقاطع مختلف تاریخی مورد توجه بوده و البته در دوره های از این توجه کاسته شده است.
وی با اشاره به این که برای آشنایی با نهج البلاغه در این جلسات از کتاب آشنایی با چشمه خورشید تالیف خود ایشان به عنوان منبع اصلی استفاده می شود افزود: آشنایی با شرایط تالیف نهج البلاغه، آشنایی با ساختار نهج البلاغه، بررسی اعتبار نهج البلاغه و روشهای مطالعه و تحقیق در نهج البلاغه از موارد ضروری در آشنایی با نهج البلاغه محسوب می شود.
دکتر دلشاد تهرانی با اشاره به شرایط تالیف نهج البلاغه ادامه داد: بر خلاف تصور برخی که فکر می کنند این کتاب توسط حضرت علی(ع) نوشته شده است، توسط شریف رضی و بر اساس آموزه های امیر المومنین تالیف شده است. هر کتابی که تالیف می شود، متاثر از دوران، فضای جغرافیایی، سیاسی، فرنگی و اجتماعی است که در آن تالیف شده است. نهج البلاغه هم از این قاعده مستثنی نیست. درست است که عنوان نهج البلاغه که توسط شریف رضی بر این کتاب انتخاب شده است عنوانی فراتاریخی و فرا جغرافیایی است، اما در گزینش و تنظیم آموزه هایی که انتخاب کرده متاثر از فضای موجود آن دوران بوده است. نهج البلاغه در لغت به معنی راه روشن بلاغت است، بلاغت همان سخنی است که متناسب حال و مقام باشد. و مراد خود را به اوج برساند و با فصاحت این مطالب را بیان کرده باشد.این کتاب علاوه بر اینکه راه روشن بلاغت است راه روشن اخلاق، سیاست، جامعه شناسی و حکومت هم است.
این مفسر نهج البلاغه با بیان اینکه با وجود عظمت این کتاب، به خاطر اینکه شریف رضی یک بشر بوده و هر بشری عاری از خطا نیست افزود: این کتاب نیز فارغ از خطا نیست و ممکن است در موارد نادری خطاهایی داشته باشد.
وی افزود: شریف رضی در دوره سوم خلافت عباسی به دنیا آمده، رشد کرده و این کتاب را در همان دوره تالیف کرده است. در دوره اول با کمک وزرا و نیروهای ایرانی حکومت عباسیان مستقر شده بود . در دوره دوم حکومت بنی عباس عناصر ایرانی از حکومت کم رنگ تر شدند و غلامان ترک بالا آمدند. فقه حنبلی در این دوره حاکم شد. این دوره دوره سختی برای مسلمانان بوده است. اگر کسی در این دوره بر خلاف حکومت مستقر می زد، این دوران سختترین دوران برای علما و دانشمندان محسوب می شود. دوره سوم خلاف عباسی یک مرتبه صحنه عوض می شود. بعد از سالیان سال بند از زبان ها برداشته شد و تحولی فرهنگی به وجود آمد. دانشمندان اجازه پیدا کردند آن چیزی را که فکر می کردند بدون اینکه بیمی داشته باشند بیان کنند. دوره سوم خلافت عباسی هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ فرهنگی فضای بی نظیری را تجربه می کند. آل بویه تمام دستگاه خلافت را به دست گرفته اند و خلیفه عباسی در کاخی به صورت تشریفاتی احکام را امضا می کند. برخی این دوره را دوره رنسانس اسلامی می نامند. در این دوره برای دانشمندان مقرری تعیین کردند. کتابخانه هایی با تعداد چند صد هزار جلد برپا شده بود. رقابت علمی وجود داشت. امانت گرفتن کتابهای خطی از کتابخانه ها به صورت نامحدود مجاز بوده و قلم و کاغذ مجانی در اختیار محققین قرار می گرفته است. به محققان و پژوهشگران مقرری داده می شده است. با خساست فرهنگی و علمی امکان رشد علم و فرهنگ میسر نمی شود. با بستن قلم ها و دهان ها و فکر ها هرگز دانش پیش رفت نمی کند. شریف رضی در این دوره متولد شده و بالا آمده و متاثر از فضای فرهنگی باز این دوره است. و این فضای فرهنگی باز در نهج البلاغه منعکس شده است. اینکه شریف رضی نمی ترسیده که چه مواردی از کلام امیرالمؤمنین(ع) را در این کتاب قرار دهد یا قرار ندهد. بیشترین عالمان مسلمان، از تاریخ و جغرافیا گرفته تا طب و نجوم و فلسفه و حدیث مربوط به این دوره تاریخی است.
این استاد دانشگاه با اشاره به جایگاه خانوادگی شریف رضی افزود: او از لحاظ خانوادگی در یک خانواده فرهنگی و علمی به دنیا آمد، پدر او عالم بسیار برجسته ایست. مادر و برادر او هم عالمان برجسته ای بودند. نسب او از طرف پدر با 5 واسطه به امام موسی کاظم(ع) می رسد. و از طرف مادر نسبش با 6 واسطه به امام سجاد(ع) می رسد. از نظر وراثت، تربیت و سابقه خانوادگی شریف رضی بسیار قابل تامل است.نبوغ و استعداد شریف رضی نیز قابل ملاحظه است، او از 10 سالگی شعر سروده که دیوان او در دو مجلد موجود است. تعدادی از قصائد موجود در دیوانش در ده سالگی نوشته شده است. وقتی به قصائد 10 سالگی رضی نگاه می کنیم متحیر می شویم. شریف رضی بهترین استادان سنی و شیعه دوران خودش را دیده است. آن زمان چنین نبوده است که طالب علم شیعه ای به کلاس درس عالم سنی نرود و بالعکس. فضای لطیفی بر آن دوره حاکم بوده است. بسیاری از اساتید رضی در آن دوره اساتید سنی بوده اند. همچنین شاگردانی که او پرورانده نیز همینگونه است. از نظر علمی شریف رضی یک مدرسه و دارالعلم به پا کرد که گمان نمی کنم الان ما از بعضی جهات به آن نزدیک شده باشیم.
دلشاد تهرانی با اشاره به برخی خصوصیات شخصیتی شریف رضی، مولف نهج البلاغه افزود: رضی انسان با عزت، پاکدامن، عدالتخواه، آزاداندیش و بلند نظر، با دلی بزرگ بود. انسانی که می تواند نهج البلاغه تالیف کند باید هم چنین ویژگی هایی داشته باشد. انسان ترسو، تنگ نظر، خودخواه ، کسی که تحمل مخالف را ندارد و با انسانها دشمنی می کند نمی تواند با نهج البلاغه نسبتی داشته باشد. اگر هم نسبتی داشته باشد آن نسبت نسبتی دروغین است.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود در جلسه آشنایی با نهج البلاغه با اشاره به اهمیت سبک شناسی نهج البلاغه افزود: بر اساس سبکی که شریف رضی در نهج البلاغه دنبال کرده است، می توان به چند ویژگی سبکی رعایت شده در این کتاب اشاره کرد. اول اینکه گزینشی برخورد کرده به این معنی که همه آنچه که از امیرالمومنین بوده را انتخاب نکرده تا در این کتاب بگنجاند. مثلا به خطبه ای از علی (ع) رسیده و به جای آنکه همه آن خطبه را بیاورد 5-10 خط از آن را به فراخور معیارهای ادیبانه خودش آورده است . دومین ویژگی رعایت صحت صدروی روایات و خطبات در نهج البلاغه است که با نظر و دانش رضی رعایت شده است. تنها مواردی از سخنان امیرالمومنین را در این کتاب آورده که به صحت صدوری شان اعتقاد و اعتماد داشته است. دیگر ویژگی که رضی در تالیف این کتاب لحاظ داشته است، غنای محتوایی مطالب آمده در نهج البلاغه است. مطالبی که در این کتاب آمده از لحاظ محتوایی هم در اوج هستند. ممکن است 5 مطلب در مورد سیاست از امیر المومنین نقل شده باشد شریف آن دو تا سخن را در این کتاب گنجانده است که بسیار غنی و جامع و کامل تر است. لذا تنوع موضوعی و محتوایی بسیار بالا در نهج البلاغه را مشاهده می کنیم که بسیار با ارزش است.
وی همچنین افزود: نا پیوستگی تاریخی دیگر ویژگی این اثر ارزشمند است. خود رضی می گوید مطالب آمده در این کتاب با رعایت پیوستگی تاریخی گنجانده نشده اند. چنین نبوده که مطالب گفته شده توسط حضرت علی(ع) در دوران قبل از خلافت قبل تر از سخنانی بیاید که بعد از خلافت بیان داشته است. در نهج البلاغه این مطالب را پراکنده می بینید اما با وجود همین ناپیوستگی تاریخی، این کتاب بی نظم نیست. نوعی نظمی خاصی بر آن حاکم است که نکته لطیفی است و نیاز به جلسه ای مستقل دارد. با وجود عدم رعایت پیوستگی تاریخی موضوع تنظیم و تقطیع مباحث در نهج البلاغه نیز موضوع مهمی است که تاکنون جز دو نفر در کشور مان به آن نپرداخته اند.
نویسنده کتاب آشنایی با چشمه خورشید در پایان برنامه زمانی را به پرسش و پاسخ شفاهی و کتبی حاضرین در جلسه اختصاص داد و به پرسش های مطرح شده پاسخ گفت.
گفتنی است جلسات بعدی این دوره از سلسله درسهای آشنایی با نهج البلاغه و معارف آن در دوشنبه های هر هفته از ساعت 16 تا 17:30 در تالار اجتماعات خانه اندیشمندان علوم انسانی واقع در خیابان شهید نجات الهی تقاطع ورشو برگزار می شود.
