پایگاه خبری جماران، تبیین دقیق نظر امام خمینی در خصوص فقر ستیزی و عدالتخواهی اسلامی تنها در صورتی میسر است که نظر ایشان درباره مفهوم رفاه کاملاً شناخته شود. توجه به این نکته از این جهت اهمیت دارد که در مبحث ضرورت فقرستیزی و عدالتخواهی اسلامی و تامین رفاه توده های محروم به طور طبیعی این سئوال مطرح می شود که آیا مقصود از ریشه کن ساختن فقر، این است که فقرا به اغنیا و مرفهین تبدیل شوند و برای این رفاه محدودیتی وجود ندارد؟ این یک سئوال اساسی در مبحث فقر ستیزی و عدالتخواهی است، زیرا اگر پاسخ این باشد که هدف، تبدیل شدن فقرا به اغنیاست و ما باید در انتظار روزی باشیم که محرومان را در نهایت رفاه ببینیم و محدودیتی هم برای رفاه در نظر نگیریم در آن صورت باید به سئوال بزرگتر و اساسیتری جواب بدهیم و آن این است که اگر فساد و انحطاط و وابستگی به بیگانگان و فاصله گرفتن از مبارزه با طواغیت، همگی از سرمایه داری و پول پرستی ناشی می شود. تبدیل کردن فقیر به غنی و قائل نشدن محدودیت برای رفاه به طور طبیعی نیتجه ای جز مبتلا نمودن آنان به همین عوارض منفی نخواهد داشت. مهمتر آنکه پول و سرمایه و رفاه در صورتی که محدودیت و مهاری نداشته باشد، اصولاً بدون تجاوز به حقوق دیگران به دست نخواهد آمد. بدین ترتیب، پیمودن این راه دشوار به جای آنکه خدمتی به توده های محروم باشد، به وارد ساختن آنها به فضایی آلوده به رذایل اخلاق و دور کردن آنها از معنویت منجر خواهد شد.
جواب این سئوال اساسی را خوشبختانه امام خمینی به طور روشن داده اند. ایشان قبل از هر چیز این مبحث را به طور ریشه ای و مبنایی مطرح می کنند و ضمن یادآوری این نکته که آمال و آرزوهای انسان نامتناهی است و همین امر منشأ زیاده خواهی نوع انسان است، به صورت مکرر ضرورت ساده زیستی را به مردم و مسئولین و روحانیون تذکر می دهند و خطرات فاصله گرفته از ساده زیستی را به صورت هشدارهای شدید مطرح می نمایند و تصریح می کنند که مردم عادی توقع زیادی ندارند و به زندگی متوسط قانع هستند. علاوه بر این، با تشریح این واقعیت که تنها کسانی می توانند حال فقرا را بفهمند و مشکلات محرومان را درک کنند که خودشان فقر را احساس کرده و طعم آن را چشیده باشند، به نمایندگان مجلس، مسئولین اجرایی، مسئولین قضایی و نیروهای مسلح سفارش می کند که از زندگی متوسط فاصله نگیرند تا بتوانند معنویت و توجه به خدا را در خود حفظ کنند و همچون حضرت موسی(ع) که به خاطر بی اعتنایی به دنیا و برخوردار بودن از زندگی ساده شبانی توانست در برابر فرعون بایستد و بر او غلبه کند، قدرت ایستادن در برابر قدرتهای زورگو را داشته باشند، و در نهایت تصریح می کنند که:
«ما باید آدم تربیت کنیم نه شکمباره. اسلام می خواهد انسان درست کند، اسلام می خواهد استقلال محفوظ باشد و استقلال با توجه به دنیا ممکن نیست حاصل شود.»
زیباترین و عمیق ترین بیانی که علاوه بر تشریح مفهوم رفاه، تحلیل دقیقی از خطرات دور شدن از ساده زیستی را با در نظر گرفتن همه جوانب آن در بردارد، این فراز از پیام امام به نمایندگان دومین دورة مجلس شورای اسلامی است که فرمودند:
«اگر بخواهید بی خوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتها و سلاحهای پیشرفتة آنان و شیاطین و توطئه های آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان به در نکند، خود را به ساده زیستن عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال و جاه و مقام بپرهیزید. مردان بزرگ که خدمتهای بزرگ برای ملتهای خود کرده اند، اکثر ساده زیست و بی علاقه به زخارف دنیا بوده اند. آنها که اسیر هواهای پست نفسانی و حیوانی بوده و هستند برای حفظ یا رسیدن به آن تن به هر ذلت و خواری می دهند و در مقابل زور و قدرتهای شیطانی خاضع و نسبت به توده های ضعیف، ستمکار و زورگو هستند، ولی وارستگان به خلاف آنان اند، چرا که با زندگانی اشرافی و مصرفی نمی توان ارزشهای انسانی - اسلامی را حفظ کرد.»
!هشدارها و موانع
رسیدن به عدالت اسلامی، از نظر امام خمینی هر چند میسر است، ولی با مخاطرات و موانعی همراه است که باید با آنها دست و پنجه نرم کرد و بر آنها غلبه نمود. از خصوصیات رهبری یکی این است که ضمن امید دادن به مردم برای طی طریق تا رسیدن به مقصد، موانع راه را هم به آنها بشناساند و هشدارهای لازم را نیز بموقع مطرح کند. امام خمینی، این روش را در همه زمینه ها از جمله در خصوص فقر ستیزی و عدالتخواهی اسلامی به طور دقیق و کامل به کار بستند و با حساسیت فراوان، موانع راه را مطرح کردند.
برای شناخت موانع راه، نباید در انتظار مطرح شدن اسامی و خصوصیات دشمنان باشیم. امام خمینی همواره ذهنها را متوجه درون می کردند و معتقد بودند موانع اساسی را باید در نفس خود جستجو کرد، که اگر انسان بر هواهای نفسانی خود غلبه کند، غلبه بر دشمنان بیرون آسان است. برهمین اساس، از نظر امام بزرگترین مانعی که برسر راه مبارزه با زورگویان و دنیاپرستان وجود دارد حب دنیاست.
تشریفات که از عوارض توجه به دنیاست، مانع دیگری است که امام خمینی همواره آن را به روحانیون و مسئولین گوشزد می کردند و همه را از آن برحذر می داشتند و این نکته را مورد تاکید قرار می دادند که:
«وقتی تشریفات زیاد شد، محتوا کنار می رود».
روی آوردن به تجمل و راحت طلبی، مانع دیگری است که اصل انقلاب و نظام جمهوری اسلامی را نیز به خطر می اندازد. به همین جهت، امام خمینی هشدار می دهند که افراد تجمل گرا و بیگانه از مبارزه و ناآشنا با درد و رنج محرومین نباید مسئولیتهای کلیدی را در اختیار داشته باشند:
«آنهایی که در خانه های مجلل، راحت و بی درد آرمیده اند، و فارغ از همه رنجها و مصیبتهای جانفرسای ستون محکم انقلاب و پابرهنه های محروم، تنها ناظر حوادث بوده اند و حتی از دور هم دستی بر آتش نگرفته اند، نباید به مسئولیتهای کلیدی تکیه کنند، که اگر به آنجا راه پیدا کنند چه بسا انقلاب را یک شبه بفروشند و حاصل همه زحمات ملت را بر باد دهند».
در اختیار گرفتن پستهای کلیدی توسط افراد مرفه، علاوه بر خطراتی که برای نظام دارد، اعتبار و حیثیت انقلاب را نیز خدشه دار می کند:
«باید سعی شود تا از راه رسیده ها و دین به دنیا فروشان چهره کفرزدایی و فقرستیزی روشن انقلاب ما را خدشه دار نکنند و لکة ننگ دفاع از مرفهین بی خبر از خدا را بردامن مسئولان نچسبانند.»
هشدار شدیدتر امام، به تغییر سیاست حکومت اسلامی به نفع سرمایه داران و پشت کردن به دفاع از محرومین است، سیاستی که با سیرة انبیا و ائمه معصومین - علیهم السلام - منافات دارد:
«خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما، پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و عنایت بیشتری برخوردار بشوند. معاذالله که این با سیره و روش انبیا و امیرالمؤمنین و ائمة معصومین - علیهم السلام - سازگار نیست.»
! اسوه ها
کاربردی شدنِ رهنمودهای امام خمینی در زمینه فقر ستیزی و تلاش برای برقرار کردن عدالت اجتماعی، ایجاب می کرد ایشان در کنار هشدارها و نشان دادن خطرها، راه صحیح را نیز به مردم و مسئولین نشان دهند. در این زمینه ایشان از یک طرف توصیه های لازم را ارائه می دهند، و از طرف دیگر، نمونه هایی از پیشوایان دینی و بزرگان را که با ساده زیستی و بی اعتنایی به زخارف و زرق و برق دنیا در عمل، حمایت از محرومان و تلاش برای استقرار عدالت اجتماعی را پیشه خود کردند مطرح می کنند:
«همه مدیران و کارگزاران و رهبران و روحانیون نظام و حکومت عدل موظف اند که با فقرا و مستمندان و پا برهنه ها بیشتر حشر و نشر و جلسه و مراوده و معارفه و رفاقت داشته باشند تا متمکنین و مرفهین. در کنار مستمندان و پابرهنه ها بودن و خود را در عرض آنان دانستن و قرار دادن افتخار بزرگی است که نصیب اولیا شده و عملاً به شبهات القائات خاتمه می دهد.»
سیره انبیا و مشخصاً سیره رسول گرامی اسلام - صلی الله علیه و آله وسلم - در نوع برخورد با مردم و طواغیت، عالیترین نمونه ای است که امام خمینی همه مسئولین و مردم و روحانیون را به پیروی از آن دعوت می کنند و می فرمایند:
«سیره انبیا بر این بوده است که در مقابل طاغوت محکم می ایستادند و در مقابل فقرا و مستضعفین و مستمندان فروتن بودند، آن طوری که در زمانی که رسول الله در مدینه حکومت تشکیل داده بودند، وقتی عرب وارد مسجد می شود می پرسد کدامیکی تان هستید.»
علی - علیه السلام - اسوه دیگری است که امام خمینی بارها سیره عملی آن حضرت را مطرح می کنند، و به مسئولین و روحانیون و عموم مردم، پیروی از مولای متقیان را در زندگی ساده و بی آلایش، مبارزه با ظلم و بیدادگری و امتیازات طبقاتی و دفاع و پشتیبانی بی دریغ از مظلومین و ستمدیدگان و دستگیری از طبقات محروم و رنجدیده را توصیه می نمایند.
علاوه بر انبیا و ائمه معصومین - سلام الله علیهم اجمعین - مالک اشتر از صدر اسلام و جمعی از علمای معاصر مانند شهید آیت الله مدرس به دلیل ساده زیستی، حمایت از محرومان و مقابله با ستمگران، در زمره کسانی هستند که امام خمینی آنها را به عنوان اسوه مطرح می کنند. از میان دولتمردان نظام جمهوری اسلامی نیز این افتخار برای شهید محمد علی رجایی و شهید حجت الاسلام و المسلمین باهنر رئیس جمهور و نخست وزیری که از میان محرومین برخاستند و به جرم دفاع از محرومین در آتش خشم و کینه نفاق سوختند، تثبیت شد که از زبان امید مستضعفان جهان در عصر حاضر، در ردیف اسوه های ساده زیستی و خدمتگزاران مردم و انسانهای مقاوم در مقابل ستمگران و قدرتهای زورگو قرار گرفتند.
!سیره عملی امام خمینی در احیای تفکر فقر ستیزی و عدالتخواهی اسلامی
برجسته ترین خصوصیت رهبری حضرت امام خمینی - رضوان الله تعالی علیه- این بود که به آنچه می گفتند عمل می کردند و آنچه را که مصلحت اسلام و تکلیف الهی تشخیص می دادند تا مرحلة عمل و تحقق دنبال می کردند و از هیچ چیز و هیچ کس واهمه ای نداشتند. مصداق روشنی در کلام خدای متعادل که: «الذین قال لهم الناس انّ الناس قدجمعوالکم فاخشوهم فزادهم ایماناً و قالوا حسبنا الله و نعم الوکیل»
متن کلام امام این است که فرمودند:
«من از آن آدمها نیستم که اگر حکمی کردم بنشینم چرت بزنم که این حکم خودش برود. من راه می افتم دنبالش... اگر من یک وقتی دیدم که مصلحت اسلام اقتضا می کند که یک حرفی بزنم، می زنم و دنبالش راه می افتم و از هیچ چیز نمی ترسم بحمدالله تعالی، والله تا حالا نترسیده ام. آن روز که مرا می بردند، آن روز هم آنها میترسیدند، من آنها را تسلیت میدادم که نترسید.»
روح بلند و شخصیت بزرگ و خداجوی امام ایجاب می کرد، که هرگز از خدمات خود سخنی نگویند و همواره دیگران را به عنوان اسوه و الگوی عملی مطرح کنند. این خود نشانه عظمت و از خصوصیات بارز و بسیار آموزنده رهبری این عبد صالح خداست. او در عین حال که در تمام دوران حیات، چه قبل از تأسیس نظام جمهوری اسلامی و چه بعد از آن، همواره در عمل یار و یاور محرومان بود و در هر زمان به هر میزان که می توانست به دستگیری آنها همت می کرد و در کنار آنها بود. هرگز از خود و کارهای بزرگی که در زمینه احیای تفکر فقرستیزی و عدالتخواهی اسلامی انجام داد، سخنی نگفت و همواره دیگران را به عنوان اسوه و الگوی عملی مطرح کرد. همین نکته باید همة ما را که وامداران معنوی امام خمینی هستیم به این اندیشه وادارد که علاوه بر تدوین و تحلیل و تشریح اندیشه های رهبر بزرگمان که در آثار مکتوب، یعنی سخنرانیها و پیامهایشان موجود است، برای ثبت سیرة عملی آن حضرت نیز اقدامات مؤثری انجام دهیم و این گوهر گرانبها را که کماً و کیفاً بسیار بیش از آثار شفاهی و مکتوب است، و نفوذ بیشتری نیز در نفوس خواهد داشت تدوین و تحلیل کنیم.
اینجانب به اقتضای توفیق تحصیل در حوزه علمیه قم و حضور در محافل حضرت امام خمینی و تشرف به بیت ایشان در سالهای شروع نهضت اسلامی، شاهد بی تابی‌ها و نگرانی‌های شدید این مرد الهی در مواقعی که اخبار ناگوار رنج و محرومیت مردم به گوش ایشان می رسید بودم و تلاش بی وقفه و وسیع ایشان برای حل مشکلات فقرا و آسیب دیدگان را مشاهده می کردم.
پایبندی عملی امام خمینی به ستیز علیه فقر و حمایت از محرومان، حتی در گوشة زندان و در سخت ترین شرایط نیز متجلی شد. از جمله نکاتی که خود امام از دوران زندان بیان کرده اند این است که:
«بعد از اینکه دولت قبلی رفت، یک نفر در زندان آمد پیش من و از دولت گذشته بدگویی کرد و گفت این دولت برنامه های مترقی دارد. گفتم ما با کسی غرض شخصی نداریم، ما با عمل اشخاص کار داریم، ملت فقیر را نجات دهید.»
زندگی ساده و بی آلایش حضرت امام خمینی که در دوران رهبری با قبل از آن یکسان بود، دوستی و موانست با محرومان، خودداری از حشر و نشر با سرمایه داران و پول پرستان و مبارزه بی امان با جباران و طواغیت و قدرتهای شیطانی و حسرت حتی یک لحظه سازش و مماشات را بر دل مستکبران داخلی و خارجی گذاشتن، مهمترین و گویاترین اسنادی هستند که انطباق عمل این عزیز دوران را با اندیشه ها و نوشته ها و گفته های آن حضرت تصدیق می کنند. این انطباق و همراهی تا آنجا به پیش رفت که امام خمینی در کنار احیای تفکر فقرستیزی و عدالتخواهی اسلامی، حتی از احیای اصطلاحات اسلامی و خودی مربوط به این موضوع نیز غفلت ننموده، و تعبیراتی مانند استضعاف، محرومیت، عدالت، استکبار، طاغوت، فقرا، گودنشینها، زاغه نشینها، کوخنشینها، کاخ نشینها، پابرهنه ها، چادر نشینها و... را نیز در فرهنگ سیاسی مسلمانان و ایرانیان زنده کردند. با این امید که خدمات بزرگ و فراموش نشدنی و احیاگری را که امید مستضعفان و پناه پابرهنگان جهان در عصر حاضر، به اسلام و امت اسلامی و همه ملتها کرده اند قدر بدانیم، این مقاله را - که اعتراف می کنیم فقط در برگیرندة قطره ای از دریای بیکران اندیشه و عمل امام خمینی در احیای تفکر فقر ستیزی و عدالتخواهی اسلامی است - بافرازی از سخنان امام که نشان دهندة عمق عشق آن حضرت به محرومان است، به پایان می بریم؛ سخنانی که امام در سال 1358 در بستر بیماری در بیمارستان قلب تهران خطاب به وزیر بهداری وقت و پزشکان معالج خود فرمودند:
«وقتی خوشحال می شوم که بفهمم آقایان در صدد این هستند که به این زاغه نشینان شهرها، به این چادر نشینهای شهرها که در زمان طاغوت به آنها هیچ عنایتی نشده بود، در این زمان عنایتی بشود. بهداری که اول مرتبه احتیاجی است که مردم به آن دارند طوری باشد که برای همه باشد، برای یکی تشریفات و برای یکی هیچ نباشد. من امیدوارم که آقایان اطبا هرجا که هستند و دولت و وزیر بهداری و خود ملت عنایت داشته باشند که این زاغه نشینها و این فقرا، اینهایی که عیال خدا هستند، این طور ابتلائات را نداشته باشند.»
منبع: حریم امام
