مهرداد جمشیدیان دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی
هرچه به ایام انتخابات ریاست‌جمهوری نزدیکتر می‌شویم تاکید ناصحان و بزرگان عرصه سیاست برپایبندی به اخلاق و ارزش‌های دینی از سوی کاندیداها و فعالان این عرصه بیشتر می‌شود.
به همین بهانه، رهنمودهای امام(س) و مقام معظم رهبری را درباره چگونگی انجام تبلیغات، مناظرات و فعالیت‌های انتخاباتی بازخوانی می کنیم. شایسته است کاندیداها این بیانات را که به منزله منشور اخلاقی انتخابات است، سرلوحه اعمال و برنامه‌های خود قرار دهند.
فضای اسمی و رسمی کشور، اسلامی است و لذا رعایت سنت حسنه «اخلاق اسلامی» لازمه هر گونه رفتار اجتماعی است. زبان را در اختیار نداشتن و هرچه را که ناروا است به دیگران نسبت دادن، و هر تهمتی را بیان کردن، نشانه بی‌توجهی به مبانی اسلام در مراودات با دیگران و رعایت نکردن حقوق مخاطب است.
ما در جلسات مختلف دینی مذهبی آموخته‌ایم که: «نباید به مردم و بخصوص برادر مومن خود سوءظن داشت و چنانچه رفتار ناصالحی، از کسی دیده شد نباید به تشییع فاحشه (زشتی دیگران) دامن زد و باید سعی در کتمان آن، برای رفع و اصلاح رفتار آن فرد داشت.» در روایات بسیار زیادی اهمیت این موضوع را می‌توان دید به عنوان مثال در حدیثى از امام صادق علیه السلام چنین نقل شده : اذا اتهم المؤمن اخاه انماث الایمان من قلبه کما ینماث الملح فى الماء،«هنگامى که مسلمانى برادر مسلمانش را به چیزى که در او نیست متهم سازد ایمان در قلب او ذوب مى‌شود، همانند نمک در آب»، و نیز می‌فرماید : من اتهم أخاه فی دینه فلا حرمة بینهما، «هر کس به برادر دینى خود تهمت زند حرمتى میان آن دو به جا نمى‌ماند». در حدیث دیگر که امام على بن موسى الرضا از جدش پیامبر نقل کرده چنین آمده است. من بهت مؤمنا او مؤمنة او قال فیه ما لیس فیه اقامه الله تعالى یوم القیامه على تل من نار حتى یخرج مما قاله فیه!،« کسى که مرد یا زن مسلمانى را بهتان زند یا در باره او سخنى بگوید که در او نیست خداوند او را در قیامت روى تلى از آتش قرار مى‌دهد تا از عهده آنچه گفته برآید!.»
این مربوط به رعایت حقوق شخصی افراد با داشتن هرگونه گرایش دینی و سیاسی است تا چه برسد به رعایت حق برادر دینی که حقوق بسیاری بر رفیق خود دارد.
امروزه بعضی افراد در صفوف گروه های سیاسی به راحتی ، هر چه به ذهن ودهانشان می آید بیان می کنند و از بدگویی وزشتگویی دیگران ابائی ندارند. براستی چرا برای دنیای دیگران ، دین خود را به ثمن بخس می فروشیم ؟
کسانی که امروز در عرصه مدیریت جامعه خود را مطرح کرده‌اند، دارای شخصیتی هستند که ما حق ترور و اهانت به شخصیت آنان رانداریم. می‌توانیم مدیریت آنان را نقد وتوانایی و نقایص کارشان را بیان کنیم و برای اثبات ادعای خود؛ به نتایج عملکرد آنان اشاره کنیم، ولی حق نداریم نه به این افراد و نه هرکس دیگری تهمت بزنیم و برای خوش آمد مخاطب، به دیگران، بد بگوییم و آنان را مسخره و مضحکه خود قرار دهیم.
انتخاب مدیر اجتماع در چارجوب قانون و بر اساس عرف مدنیت و شهری فعلی، با سازوکار بررسی توانمندی افراد انجام می‌شود و این به معنای هتک حرمت افراد نیست اما ترور و اهانت به افراد در هیچ مذهبی پذیرفته نیست. هر کسی آزاد است و حق انتخاب دارد و ما حق توهین به هیچ کسی را نداریم.
باید شاخصه‌های گزینش را به مردم گفت و برنامه‌های هرکسی را بیان کرد تا مردم بتوانند به انتخاب درستی دست بزنند و از تهمت زشت‌گویی به دیگران برحذر بود.
امام راحل، بارها ضمن تاکید بر نقش اساسی مردم در انقلاب به کرات خطرات عظیم کناره‌گیری صاحبان اصلی انقلاب که همان مردم‌اند و عزلت صاحبان اندیشه و علما را گوشزد فرموده‌اند و اینک این دولتمردان، کاندیداها و به اعتباری این نخبگان ایران اسلامی هستند که باید با اعمال و رفتارشان سعی در جذب و جلب مردم به انقلاب و حضور همیشگی و پرشور آنان به شرکت در انتخابات همت نمایند و خدای ناکرده با رفتاری ناشایست موجبات دلسردی مردم را فراهم ننمایند. در "صحیفه امام" هرگاه از رئیس‌جمهور و تبلیغات ریاست جمهوری سخنی به میان رفته است، امام شرایط و مسائلی اخلاقی را عنوان کرده‌اند.
امام خمینی(س) می‌فرمایند: « نصیحتى است از پدرى پیر به تمامى نامزدها... که سعى کنید تبلیغات انتخاباتى شما در چهارچوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود؛ و از کارهایى که با شئون اسلام منافات دارد جلوگیرى گردد. باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایتْ حفظ اسلام است. اگر در تبلیغات حریم مسائل اسلامى رعایت نشود، چگونه منتخبْ حافظ اسلام مى‌شود. باید سعى شود تا خداى ناکرده به کسى توهین نگردد؛ و در صورتى که رقیب انتخاباتى به مجلس راه یافت، به دوستى و برادرى، که چیزى شیرینتر از آن نیست، لطمهاى نخورد.» (صحیفه امام،ج21،ص11)
امام راحل همچنین در سخنرانی 23 اردیبهشت 58 با مطرح کردن الگوهای نادرست تبلیغات ریاست جمهوری در کشورهای غربی، صرفه‌جویی و انجام هزینه‌های متعارف را به کاندیداهای کشور گوشزد می‌فرمایند: « هیچ سابقه ندارد در دنیا ... مردم به این شور و شعف براى رأى دادن بروند. این قدر تبلیغات مىکنند این رؤساى جمهور، وقتى که مىخواهند ... [انتخاب] بشوند؛ این قدر خرج مىکنند، این قدر تبلیغات مىکنند، از یک ماه دو ماه قبل پولهاى گزاف خرج می کنند و تبلیغات زیاد-راست و دروغ- تا اینکه یک عده مردم را جمع کنند و رأى بدهند. (صحیفه امام،ج7،ص266و و 267)
امام خمینی(س) همچنین فرموده‌اند:«هیچ فرد یا گروهی و هیچ نهاد و سازمان و حزب و دفتر و تجمعى نمىتواند در حوزه انتخابات دیگران دخالت نماید، و براى غیر حوزه خودْ فرد یا افرادى را کاندیدا نموده و از آنان تبلیغ نماید. در شرایط کنونى، این جانب به هیچ وجه و به هیچ کس اجازه نمىدهم تا از سهم مبارک امام- علیه السلام-ویااز اموال دولت‌و اموال دفاتر و سازمانها و مجامع و اموال عمومى خرج انتخابات کند.» (همان،ج20،ص295)
با یادآوری برخی از نکات مورد توجه حضرت امام، امید است کاندیداهای ریاست جمهوری از این گونه آسیب‌ها در امان بمانند و با رفتار خود موجب دلگرمی بیشتر مردم و حضور فعال آنان شوند.
در پایان باید یادآور شد از لوازم اداره آگاهانه امور آن است که مجموع افرادی که در یک محیط اجتماعی خواه کوچک و خواه بزرگ کار و فعالیت می‌کنند، نسبت به مسائل آنجا هدف‌ها، برنامه‌ها، مسیرها و روش‌ها توجیه باشند، بدانند به کجا می‌روند، چرا می‌روند، چرا این گونه می‌روند. از وظایف یک رهبر راستین است که با صراحت برنامه‌ها و هدف‌های خود را اعلام کند و هم خود و هم پیروانش از برنامه واحد و مشخص و روشنی پیروی کنند. چنان که امام خمینی حکومت اسلامی و هدف آن را تبیین فرمودند. چنان که می‌فرماید: «ما مىخواهیم یک حاکمى در همه ایران... در همه ممالک اسلامى یک حکومت باشد ... یک حکومت باشد که مال مردم را نخورد. یک حکومت باشد که براى قانون متواضع باشد، یعنى سرْ پیش قانون فرود بیاورد، قانون هر چه گفت قبول بکند نه اینکه قانون براى مردم عادى باشد، قدرتمندها از قانون مستثنا باشند .» (صحیفه امام، ج4، ص:328و 329)
به همین منظور به نظر می‌رسد کاندیداهای ریاست جمهوری نیز با الگوپذیری از حضرت امام خمینی(س) ضمن رعایت فرمایش‌های ایشان، به منظور احترام به حقوق ملت برنامه‌ها و اهداف و مسیرهای دستیابی به آن را شفاف بیان کنند.
نظر مقام معظم رهبری راجع به اخلاق مداری وتبلیغات:
حفظ فضای اخلاقی در تبلیغات و جلوگیری از بروز فضای کدورت بین مردم
«سعی کنید این حرکت زیبا و این حرکت عظیم مردمی را -که حقیقتاً یک آزمایش بزرگ مردمی و ملی و اسلامی است- با همان نزاهت، طهارت و پاکیزگی‌ای که مطلوب اسلام است، پیش ببرید. البته متن و عموم مردم عزیز کشور ما همین طورند. سعی کنید کدورت ایجاد نشود. مسابقه انتخاباتی، ضمن این که یکی از جدّیترین کارهای یک ملت است و به هیچ وجه جنبه شوخی و بازی در آن نیست و بسیار جدّی است؛ اما شبیه مسابقات ورزشی است. در مسابقات ورزشی همه تلاش می‌کنند، اما کسانی که اهل اخلاق و اهل فهمند، این تلاش را با کارهای زشت و نامناسب همراه نمی‌کنند. البته من مردم خودمان را عرض می‌کنم، والّا بعضی از ملت‌های دیگر - مثل انگلیسی‌ها- هستند که مسابقات فوتبال را هم به کُشت و کشتار تبدیل می‌کنند! ما به آنها کاری نداریم. ملت ما اهل اخلاق و معنویّت و عاطفه است. نگذارید که فضای انتخاباتی، فضای کدورت شود. هر کدام از نامزدها و طرفداران‌شان، برای خودشان تبلیغ کنند، اما دوستان و هم میهنان و برادران‌شان را که احیاناً از نامزد دیگری حمایت می‌کنند، زخم‌خورده و رنج دیده و از خودشان مکدّر نکنند. به این نکته توجّه کنید. این، خیلی مهمّ است.»
«انتخابات باید در فضای آرام و با صفا انجام گیرد و دور از تشنّج و درگیری و فضای نفرت باشد. بدیهی است که در همه جا نامزدهای گوناگونی با آراء و عقاید و سلایق مختلفی هستند و مردم هم نگاه می‌کنند و ان شاءاللّه با شناسایی و با تدبّر انتخاب می‌کنند و رأی خواهند داد. این کار باید در فضای آرام انجام گیرد. این افتخار ماست. ... فضای خشونت سیاسی و تشنّج سیاسی و نفرت، به حال انتخابات مضرّ است. یک عدّه را از عرصه حضور در انتخابات بیزار می‌کند؛ یک عدّه را دچار تردید می‌نماید، دلها را می‌میراند و امیدها را می‌کاهد.»
لزوم احتراز از رفتارهای خلاف شرع و عرف اسلامی در تبلیغات
«البته در گوشه و کنار حرفهایی شنیده می‌شود که قدری مایه خلاف توقّع است. این را هم همه توجّه کنند که بعضی از کارها مربوط به خودیها نیست؛ مربوط به دشمن است. راه انداختن کاروان شادی در عصر عاشورا، مربوط به مردم انقلابی و مسلمان نیست. این کار دشمن است. گیرم که عکس یک نامزد انتخاباتی را هم به دست بگیرند؛ این حیله آنهاست. نباید هیچ کس از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری را متّهم کرد که شما از آنها خبر داشتید و آنها طرفدار شمایند. نخیر؛ آنها چه طرفداری از کسانی دارند که اهل دین و معنویّت و این چیزها هستند. ربطی ندارد. شاید خود آن فریب خورده‌هایی هم که در خیابانها سوار بر اتوبوس شدند و آن مناظر زشت را راه انداختند، ندانند که قضیه چیست. دستی آنها را حرکت می‌دهد، برای این که فضا را خراب کند؛ برای این که مردم را ناراحت کند؛ برای این که انتخابات را در نظر متدیّنان یک کار نامناسب جلوه دهد و چهره ها را خراب کند. البته مسئولان باید بگردند و آن دست پنهان را پیدا کنند. ... صحبت سر اینها نیست؛ صحبت سر غفلت‌هایی است که ممکن است خدای نکرده گاهی از خودیها سر بزند. بعضی‌ها را متّهم کنند و بعضی‌ها را مورد اهانت
قرار دهند. این کار درست نیست. البته تبلیغات منطقی و معقول و با استدلال، اشکالی ندارد؛ لیکن نباید فضا را خراب و مکدّر کرد.»
احتراز از تخریب کاندیداهای رقیب
«به همه برادران و خواهران و همه ملت عزیز ایران سفارش می‌کنم که فضای انتخابات را، هم گرم و هم سالم نگه دارند. کسانی که به یک نامزد انتخاباتی علاقهمندند، مراقب باشند به خاطر علاقه به او، نامزد دیگر را تخریب نکنند؛ این بین مردم اختلاف ایجاد می‌کند؛ علاوه بر اینکه تخریب اساساً کار درستی نیست و فایده‌ای هم ندارد. کسی که با تخریب یک نامزد انتخاباتی میخواهد آراء او را کم کند، به مقصود خودش دست پیدا نمیکند؛ هم یک کار غلط و خلاف منطق و در موارد بسیاری خلاف شرع انجام میگیرد، هم فایده‌ای گیر او نمیآید. فضا را سالم نگه دارید. شما از نامزدِ خودتان حمایت کنید، دیگران هم از نامزدِ خودشان حمایت کنند و به او رأی دهند.»
«در شروع انتخابات، بخصوص در تبلیغات، هر کسی و هر جمعیتی گزینه‌ای دارند؛ کسی را می‌خواهند انتخاب کنند و او را بر دیگران ترجیح می‌دهند. این جا، جای خطرناکی است و میدانی است برای این که خدای نکرده صفات بد در انسان بروز پیدا کند. این، خطری در راه انتخابات است که یک تجربه بزرگ محسوب می‌شود. همه با همّت؛ اما با حسن خلق و روشن‌بینی و امید و روی خوش و دل خوش با این قضیه مواجه شوند.»
«نکته‌ای که در باب انتخابات عرض می‌کنم، این است که فضای انتخابات باید سالم باشد. نباید عدّه‌ای با قلم و بیان و مطبوعات و عدّه‌ای هم با ابراز مخالفت با فلانی یا طرفداری از این نامزد یا آن نامزد، فضا را آلوده کنند. کسانی که به اسلام احترام می‌گذارند، کسانی که قدر و ارزش جمهوری اسلامی را ارج می‌نهند، کسانی که از ما حرف‌شنوی دارند، در هر جای کشور هستند، از همین اوّل کار مراقب باشند. کارشکنی نسبت به دیگران، لجن‌پراکنی علیه این نامزد یا آن نامزد، بدگویی کردن و افشاگری‌های بی‌پایه و اساس نسبت به اشخاص، همه اینها کارهای ممنوع و ضدّ ارزش و خلاف مشی جمهوری اسلامی و خلاف حق است. از این کارها اجتناب کنند.»
«از طرف علاقه‌مندان به نامزدهای انتخاباتی گوناگون، بداخلاقی‌های انتخاباتی، شایسته ملت ما نیست؛ تهمت زدن آدمهای مؤمن را، مصونیت‌دار از لحاظ اسلامی و شرعی را؛ در معرض هتک آبرو قرار دادن در شب‌نامه‌ها، در مطبوعات، در پایگاه‌های اینترنتی و غیره، اینها اصلاً مصلحت نیست. من به طور جد از همه کسانی که نسبت به نامزدهای مختلف علاقه‌مندی‌ای دارند، درخواست می‌کنم، اصرار می‌کنم که این علاقه‌مندی خودتان را از راه تخریب دیگران، اهانت به دیگران، متهم کردن دیگران نشان ندهید. هر چه می‌خواهید از نامزد مورد علاقه خودتان تمجید کنید، تعریف کنید؛ اما دیگران را تخریب نکنید. این علامت بدی است. بعضی جاها در دنیا معمول است اسرار خانوادگی یکدیگر را برملا می‌کنند، عکس‌های پنهانی از هم می‌گیرند، افشا می‌کنند. خوب، همانهایی هستند که وقتی هم رفتند مجلس -دیده‌اید در تلویزیون- سر یک مسئله‌ای می‌افتند به جان هم، با مشت و لگد با هم رفتار می‌کنند! اینکه امتیاز برای نماینده نیست. آنچه که در مورد انتخابات باید به یاد مردم عزیز ما باشد، آماده شدن برای حضور همه جانبه و گسترده در انتخابات و کوشش
کردن برای شناسایی‌ِ اصلح و مراعات کردن رفتارهای انتخاباتی است.»
به هرحال انتظار می‌رود انتخابات و تبلیغات انتخاباتی در جمهوری اسلامی ایران به دلیل اهمیت جایگاه دین و اخلاق در نزد ایرانیان با تمام فضاهای انتخاباتی دنیا متفاوت باشد و کاندیداها فقط به بیان و تشریح برنامه‌های خود بپردازند و از تهمت زدن به دیگران خوداری کنند، تا مردم با آگاهی و اطمینان هرچه بیشتر فرد اصلح را انتخاب کنند.
