دریاچه ارومیه؛ از سراشیبی مرگ تا احیاء

 حوضه آبریز دریاچه ارومیه واقع در شمال غرب ایران با مساحت 51876 کیلومتر مربع یکی از شش حوضه آبریز اصلی کشور است. این حوضه بین استان‌های آذربایجان غربی (46%)، آذربایجان شرقی (43%) و کردستان (11%) قرار دارد. دریاچه ارومیه به‌عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران و از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین اکوسیستم‌های آبی ایران و جهان به شمار می‌آید. اکوسیستم این دریاچه نمونه‌ای شاخص از یک حوضه آبریز بسته است که کلیه رواناب‌های جاری در رودخانه‌های حوضه به آن تخلیه می‌گردد. همچنین اکوسیستم فعال آن شامل دریاچه و حوضه آبریز آن است. در نتیجه مرز حوضه آبریز دریاچه ارومیه، مرز دقیقی را برای مدیریت عوامل مؤثر بر دریاچه و زیستگاه‌های مهم در حوضه به‌وجود آورده است.

به گزارش جماران «احیای دریاچه ارومیه» در فهرست مهمترین  شعارهای انتخاباتی حسن روحانی در دوران نامزدی انتخابات سال ۹۲ قرار داشت، به‌طوری که سه ماه مانده به آغاز انتخابات ریاست جمهوری، روحانی در جمع هواداران خود در ورزشگاه شهید آهندوست ارومیه با بیان اینکه نخواهیم گذاشت دریاچه ارومیه خشک شود، گفت: من به شما قول می‌دهم که اگر بار مسئولیت اجرایی کشور را بر دوش من قرار دادید، در اولین روز دولت، حل مشکل دریاچه ارومیه در دستور کار قرار خواهد گرفت.

روحانی بلافاصله بعد از ورود به پاستور به وعده ای که در مورد پیگیری مشکلات دریاچه ارومیه داده بود عمل کرد و در اولین جلسه هیئت وزیران، در مردادماه سال ۹۲، تشکیل «کارگروه نجات دریاچه ارومیه» را تصویب کرد. به دنبال تشکیل این کارگروه و برگزاری جلسات فنی و تخصصی در مهرماه ۹۲،  ۱۹ طرح اولویت‌دار جهت احیای دریاچه ارومیه به تصویب دولت رسید  و بنا به تایید و تصویب هیئت وزیران اسحاق جهانگیری -معاون اول رئیس‌جمهور- به عنوان رئیس کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و عیسی کلانتری - وزیر اسبق کشاورزی- به‌ عنوان دبیر کارگروه و مدیر اجرایی احیای دریاچه ارومیه تعیین شدند.

ستاد احیای دریاچه ارومیه، پس از تشکیل، با ایجاد یک کمیته راهبری متشکل از متخصصان و صاحب‌نظران ملی و منطقه‌ای و نمایندگان دستگاه‌های تصمیم‌گیر، به طراحی و ایجاد ساختار سازمانی بدنه اجرایی ستاد پرداخت. شرح وظایف بخش‌های مختلف ستاد احیا و گام‌های اجرایی نحوه مدیریت احیای دریاچه ارومیه، در کمیته مذکور ترسیم و تصویب گردید.

عیسی کلانتری، دبیر ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه به سرعت یک تیم مطالعاتی با حضور کارشناسان و متخصصان داخلی و خارجی به منظور تدوین برنامه ۱۰ ساله احیای دریاچه ارومیه با محوریت دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد و طی شش ماه این مطالعات را به سرانجام رساند.کلانتری در ادامه خبر از اتصال تعدادی از رودخانه‌ها و ورود آب به پیکره دریاچه ارومیه را داد و مدیریت آب کشور را مقصر اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه دانست.

ستاد احیای دریاچه ارومیه که تمرکز فعالیت خود را در دو سال ابتدایی، بر تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه قرار داده بود، در شهریور ماه ۹۵ خبر از تثبیت دریاچه ارومیه و توقف روند کاهش تراز آب و در نتیجه آغاز فاز احیایی داد و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در همین راستا اعلام کرد: با صراحت تمام نوید احیاء شدن دریاچه‌ را به مردم می‌دهیم.

مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیا که به عنوان یکی از زیر مجموعه های ستاد ملی احیا فعالیت می‌کند درباره تغییرات تراز دریاچه ارومیه نسبت به گذشته گفت: سطح دریاچه ارومیه از ابتدای سال آبی ۹۶- ۹۵، تا تاریخ ۱۴ فروردین ،  ۲۲۹۹ کیلومتر مربع بوده و حجم آب دریاچه ارومیه تا همین تاریخ ۲۰۳۰ متر مکعب بوده است و تراز دریاچه ارومیه که تا تاریخ فروردین ۹۶، ۱۲۷۰/۷۶ سانتی متر بوده ، نسبت به سال آبی ۹۵-۹۴ ، ۷ درصد و نسبت به سال آبی ۹۴-۹۳، ۹ درصد افزایش یافته است.

وی در مورد آخرین وضعیت بارشی حوضه آبریز دریاچه ارومیه تا ۱۴ فروردین ۹۶ اظهارمی‌کند: از مهر ماه سال ۹۵ تا ۱۴ فروردین ۹۶، این منطقه ۱۴۷ میلی متر دریافت بارش داشته است که این میزان بارش کاهش ۳۴ درصدی نسبت به سال گذشته و  ۱۶ درصدی نسبت به میانگین بارش بلندمدت را نشان می‌دهد. 

حسن روحانی طی آخرین سفر خود به آذربایجان غربی در شهر ارومیه خطاب به مردم این شهر اظهار کرد: «قبل از انتخابات، من در شهر ارومیه به شما وعده دادم و گفتم اگر به عنوان رییس جمهور انتخاب شوم، اولین مصوبه دولت یازدهم مربوط به احیای دریاچه ارومیه خواهد بود. مردم عزیز آذربایجان غربی من به وعده‌ام وفا کردم و در اولین جلسه دولت یازدهم بحث دریاچه ارومیه و احیای این دریاچه را مطرح کردم و ساعتی قبل که با هواپیما از بالای دریاچه ارومیه عبور کردم وضعیت این نگین آذربایجان غربی را مشاهده کردم.

اگر شرایط سالهای قبل ادامه پیدا می‌کرد، اگر در این سه سال برنامه‌های مدون این دولت برای این دریاچه اجرا نمی‌شد، امروز سطح آب دریاچه ارومیه می‌بایست ۱۲۰ سانتی‌متر دیگر کاهش پیدا می‌کرد. ما در یک شرایط بحران در دریاچه ارومیه و در شرایط بحران برای محیط زیست این استان و استان‌های همجوار و مجموعاً برای ۱۴ میلیون نفر از جمعیت ایران قرار می‌گرفتیم. اما امروز سطح آب دریاچه ارومیه به همت همه مسئولین و مردم بحمدالله در وضعیت مطلوبی قرار دارد.

همچنین فرهاد سرخوش رئیس دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه دولت تدبیر و امید در احیای نگین آبی آذربایجان موفق عملکرد کرده است، گفت: پس از آغاز به کار ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت یازدهم و اجرای طرح های زودبازده، روند خشک شدن این دریاچه به تدریج متوقف شده و تراز آب این دریاچه 80 سانتیمتر افزایش یافته است.

رحیم  میدانی معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در آخرین اظهار نظر در رابطه با دریاچه ارومیه می گوید: بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته تا هفت سال دیگر حجم دریاچه ارومیه به ۱۴ میلیون متر مکعب خواهد رسید که در این شرایط می‌توان گفت که دیگر نگرانی برای وضعیت این دریاچه وجود نخواهد داشت.

معاون وزیر نیرو تصریح کرد: اگر حجم دریاچه ارومیه به ۱۴ میلیون مترمکعب برسد، به تراز اکولوژیک خواهیم رسید.

به گفته وی، ستاد احیای دریاچه ارومیه از روی اول تاسیس یک برنامه ۱۰ ساله برای احیای این دریاچه تدوین کرد که سه سال از این برنامه گذشته و پیش‌بینی می‌شود که تا هفت سال آینده دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک خواهد رسید.

میدانی با اشاره به طرح‌های انتقال آب برای احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد: با توجه به اینکه طرح‌های انتقال بلندمدت است، پیش‌بینی می‌شود که در سال ۹۸ این طرح‌ها نیز به بهره‌برداری برسد.

وی گفت: در مجموع در حال حاضر وضعیت دریاچه ارومیه رو به بهبود است و پیش‌بینی می‌شود که اگر شرایط مانند روال فعلی پیش برود، وضعیت خوبی را در آینده شاهد خواهیم بود.

بنابراین هیچ کس پوشیده نیست که اگر روند گذشته در حوزه محیط زیست طی می‌شد نه تنها بحران خشکی دریاچه ارومیه متوقف نشده بود، بلکه امروز دریاچه به بیابانی تبدیل شده بود که خطرات آن حداقل ۱۴ میلیون ایرانی را تهدید می کرد ولی در شرایط کنونی دریاچه ارومیه به شرایط تثبیت رسیده و روند احیا را آغاز کرده است.

گزارش از: فرهاد فتحی