«بنایی که روزی به عنوان یک بنای فاخر، یکی از نماد های تهران محسوب می شد ،امروزه با تجدید بنای آن با هزینه های بسیار ودرسایه پیشرفت تکنولوژی ساخت، انتظار یک بنای باشکوه از آن می رود.دخالت افراد کم صلاحیت در امر طراحی و علی الخصوص نمای آن باعث ایجاد نگرانی های فراوان در بین جامعه مهندسی کشور فراهم آورده است.»
ساختمانی تجاری در ضلع شمال شرقی خیابان نادری که از آن به‌عنوان اولین آسمان‌خراش و ساختمان مدرن خاورمیانه یاد می‌شد. این ساختمان ۱۷ طبقه با اسکلتِ فلزی که در سال ۱۳۴۱ افتتاح شده بود، یکی از مهم‌ترین مراکز تولید و فروش پوشاک در تهران بود. این ساختمان در روز پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ پس از ۵۴ سال از زمان ساخت بر اثر آتش‌سوزی فرو ریخت و ۵۶۰ واحد تجاری در آن نابود شد. پلاسکو درحالی بعد از3:30 ساعت سوختن ، فروریخت که هنوز تعداد زیادی آتش‌نشان در حال مهارآتش، در بیرون و داخل ساختمان بودند.
پلاسکو با ارتفاع ۴۲ متر در زمان اتمام ساخت در سال ۱۳۴۱ بلندترین ساختمان تهران و اولین آسمان خراش‌های تهران شمرده می‌شد. این ساختمان نماد تهران جدید و معماری مدرن در پایتخت و به عنوان یک نماد شاخص شهری محسوب می‌شد. ساختمان پلاسکو شامل ۱۷ طبقه (یک طبقه زیرزمین، یک طبقه همکف و ۱۵ طبقه روی پیلوت) و سازه آن از نوع اسکلت فلزی بود. متراژ تقریبی زیربنای ساختمان پلاسکو ۲۹ هزار متر مربع بود ،سازه این ساختمان تمام فولادی بود و حتی نمای بیرونی آن کلاف کشی و با فولاد بسته شده بود که با این شیوه ساخت استوار، عمر مفید آن را ۲۰۰ سال تخمین می‌زدند.
در ابتدای گشایش پاساژ، تهیه کنندگان فیلم و شرکت‌های مختلف در طبقات اول دفتر گرفته بودند، ولی رفته رفته، این بنگاه‌ها، جای خود را به تولیدی‌ها و تک فروشی‌های پوشاک دادند و حضور صنف پوشاک در این پاساژ تا پایان عمر ساختمان ادامه داشت. عمده واحدهای این ساختمان با مرور زمان و در سال‌های انتهایی عمر آن به کارگاه‌های تولیدی تبدیل شده بود که با کاربری آن همخوانی نداشت. از نمای سپید و قرمز سال‌های اولیه برج پلاسکو و مجسمه عظیم «کانادا درای» نارنجی که برای تبلیغ روی برج پلاسکو نصب کرده بودند، در سال‌های آخر فقط قطعات فلزی منظمی باقی مانده بود که از یک طرف نمای برج بیرون زده بود. با این حال، ساختمان پلاسکو هنوز تا فاصله قابل توجهی از هر طرف، کاملاً دیده می‌شد.
معماری ساختمان پلاسکو در دو قسمت پانزده و پنج طبقه طراحی و ساخته شد. قسمت اصلی برج در ضلع جنوبی و در سمت ورودی ساختمان از خیابان جمهوری قرار داشت جزو بخش عمودی بود و در ادامه شامل طبقات منهای یک تا چهارم در بخش افقی سازه با یک سقف شیشه‌ای قرار داشت. سقف بسیار بلند مجتمع و طراحی دایره وارش گردش و دیدن ویترین بوتیک‌ها را بسیار آسان کرده بود. در راهروها هم صندلی‌هایی برای نشستن وجود داشت که فضای تجاری را انسانی می‌کرد. راه پله‌های پلاسکو به سبک قدیم موزاییکی و با لبه‌های فلز کوبی شده بود. از طبقه پنجم به بعد فضای ساختمان کوچک‌تر می‌شد و راهروهای به هم پیوسته وجود نداشت. دسترسی به این بخش ساختمان با راه پله و آسانسور امکان‌پذیر بود. طبقه آخر برج پلاسکو، تا مدتی، یک رستوران سلف سرویس قرار داشت، جایی که از آن یک راه پله به پشت بام می‌رفت و چند نفری از این راه خودکشی کرده‌اند.
ساختمان پلاسکو، بعد از بازار تهران، از بزرگترین و معروف‌ترین بورس توزیع پوشاک در تهران بود. پاساژ پلاسکو، یکی از نخستین مراکز خرید مدرن در ایران بود که با بازار سنتی فرق بسیاری داشت؛ مکانی لوکس و مرتفع که مغازه‌های بسیاری را با دکورها و ویترین‌های رنگارنگ در دل خود جای داده بود و به همراه رستوران سلف سرویس در بالاترین طبقه و مکان‌هایی برای استراحت مشتریان، به یکی از پر رونق‌ترین مکان‌های اقتصادی ایران تبدیل شده بود. در این مجتمع حدود ۵۶۰ واحد تجاری فعال بود که بیشتر آنها را تولیدی‌های پوشاک تشکیل می‌دادند.
شروع فاجعه:
در صبح روز پنجشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۵ و حدود ساعت ۷:۵۹، طبقات هشتم و نهم این ساختمان که بیشتر شامل واحدهای تولیدی لباس بودند و در شیفت شب هم به کار می‌پرداختند گرفتار آتش شد، پس از حضور مأموران آتش‌نشانی و حوالی ساعت ۱۱ صبح در حالی که گفته می‌شد آتش مهار شده‌است ناگهان آتش از بخش شرقی ساختمان زبانه کشید و دیوار شمالی ساختمان پلاسکو نیز به‌طور کامل فرو ریخت. سرانجام در حوالی ساعت ۱۱:۳۰ صبح پس از گذشت ۳٫۵ ساعت از شروع آتش‌سوزی کل ساختمان به‌طور عمودی فرو ریخت. پس از مهار نسبی آتش در ساعات اولیه، تعدادی از مغازه‌داران این پاساژ برای خارج کردن کالاهای خود به داخل رفته بودند، همچنین تعداد قابل توجهی آتش‌نشان در هنگام ریزش ساختمان در ساختمان حضور داشتند.
بر اثر این حادثه و عملیات‌های آواربرداری پس از آن حدود ۲۳۵ نفر مصدوم شدند که برخی از آنها به صورت سرپایی مداوا شدند. یکی از آتش نشانان حاضر در زمان تخریب به علت شدت سوختگی در بیمارستان درگذشت. همچنین پیکر ۱۵ آتش‌نشان و ۵ شهروند عادی نیز از زیر آوار خارج شد و با این حساب مجموع قربانیان اعلام شده از طرف پزشکی قانونی تاکنون ۲۱ نفر می‌باشد. طبق اعلام رسمی تعداد مفقودین غیر آتش‌نشان پلاسکو ۱۰ تن بوده است که پیکر ۵ تن شناسایی شده است.
عملیات آواربرداری پلاسکو، حدود ۹ روز به طول انجامید و طی آن ۱۹۰۰ کامیون حدود ۲۰ هزار تن خاک و نخاله را از محل خارج کردند.
رئیس جمهور، حسن روحانی در ۹ بهمن ماه طی حکمی، محمدتقی احمدی رئیس دانشگاه تربیت مدرس را به ریاست «هیئت ویژه گزارش ملّی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو» منصوب نمود و از وی خواست تا ظرف دو ماه «گزارش ملّی» حادثه پلاسکو را منتشر نماید. وی در این حکم تمامی مسئولان و دستگاه‌ها را مکلف به همکاری با «هیئت ویژه گزارش ملّی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو» نمود.
نشست خبری هیئت تحقیق در مورد حادثه ساختمان پلاسکو روز ۱۹ فرودین۱۳۹۶در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. محمدتقی احمدی در این نشست عنوان کرد: فروریختن ساختمان پلاسکو نمادی از قصور و ناکارآمدی بسیاری از دستگاه‌ها بود، قصور و کاستی‌هایی که چندین دهه بر یکدیگر انباشته شده بود. در این نشست اعضای هیئت ویژه گزارش ملی بررسی حادثه ساختمان پلاسکو، تشکیل نشدن تیم ایمنی در ساختار فرماندهی حادثه را به عنوان ضعف اساسی در فرماندهی حادثه در مقطع قبل از ریزش عنوان کردند. همچنین اعلام کردند که شهرداری تهران در اجرای کامل و به موقع بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری و تبصره آن کوتاهی داشته است.
محمد تقی احمدی، در پاسخ به سؤالی مبنی بر مجهول بودن مقصر حادثه پلاسکو و مشخص شدن درصد قصور دستگاه‌ها یا سازمان‌ها در این حادثه، گفت: «ما در گزارش درصد سهم تقصیر سازمان‌ها را مشخص نکردیم چرا که کار ما نیست؛ قوه قضاییه اگر صلاح ببیند باید تصمیم بگیرد که با توجه به کار تحقیقی که خودشان انجام داده‌اند و نتایج گزارش ما مقصر یا مقصران حادثه را مشخص کند.» وی گفت: «مالک ساختمان، شهرداری، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیشترین ارتباط را با ساختمان پلاسکو و نگهداری و ایمنی آن داشتند که قبل از ریزش ساختمان می‌توانستند بهتر عمل کنند؛ قصور بقیه سازمان ها و دستگاه‌ها در رده پایین‌تری قرار دارد.
نوسازی:
مقررگردید ساختمان جدید پلاسکو در سومین سالگرد حادثه پلاسکو با طی روند پروژه، اسکلت بنا آن در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ به پایان رسیده و ساختمان جدید ۲۰ طبقه‌ای شامل ۵ طبقه در زیر و ۱۵ طبقه روی زمین تا سال ۱۴۰۰ به بهره برداری برسد.
بیشترین دغدغه در خصوص طراحی نمای این ساختمان مطرح است.
پیشنهاد نمای ایرانی اسلامی برای یک ساختمان مدرن بلند مرتبه که اصولا این نوع ساختمان در معماری اسلامی یا ایرانی جایگاهی ندارد آن هم به شکل بسیار ابتدایی با مصالح آجری سوالات بسیاری را برای صاحب نظران ایجاد نموده است.
در پی برگذاری مسابقه طراحی برای بازسازی این ساختمان ،چهار طرح منتشر شده برای پلاسکو از سوی برخی اساتید معماری و شهرسازی مورد انتقاد است. آنها معتقدند که این طرح‌ها بدون توجه به بافت تاریخی این منطقه، فرهنگ حاکم بر محله و خیلی از فاکتورهای دیگر مورد قضاوت قرار گرفته و برگزیده شده‌اند. در یک کلام طرح‌های ارائه‌شده و پذیرفته شده هیچ کدام اصالت معماری ایرانی را ندارند.
سیدحمید ضیائیان، معمار و مدرس معماری درباره طرح‌های ارائه‌شده برای ساخت پلاسکو جدید به مجله سازندگی می‌گوید: متاسفانه برنامه ارائه شده و آنچه از معماران و طراحان خواسته شده بود تا انجام دهند مشکلات بنیادینی داشت. قطعا برگزاری چنین مسابقه‌ای با این سبک و سیاق نمی‌تواند راهگشا باشد. وقتی پای مسابقه در میان است اکثر کسانی که شرکت می‌کنند افرادی هستند که هم از نظر سنی خیلی جوانند و هم از نظر توان و تجربه. طبیعتا از چنین مسابقاتی نمی‌توان اتفاق چندان مشعشعی را انتظار داشت.
اغلب قریب به اتفاق این طرح‌ها چه آنهایی که رتبه آورده‌اند چه آن طرح‌هایی که مردود شده‌اند و طراحانشان به نشان اعتراض طرح‌های خود را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند هیچ کدام به بافت تاریخی این منطقه و آثاری که در اطراف آن است توجهی نداشته‌اند. آنچه انجام شده بر اساس فراخوانی بوده که توسط برگزار‌کننده داده شده است. طرحی با این مشخصات با زیربنایی مشخص و در تعداد طبقات مشخص. همین و بس. در حالی که اگر قرار بود کاری اصولی در این زمینه صورت بگیرد باید ویژگی‌های منطقه‌ای که ساختمان پلاسکو در آن قرار داشته، بافت منطقه و محله و البته اتفاقات تاریخی که در این بافت رخ داده هم مورد توجه قرار می‌گرفت.
او معتقد است این طرح‌ها برای ایران در دهه پایانی قرن ۱۴ شمسی و دوره‌ای که پایتخت پر از ساختمان مدرن شده، قدیمی است . اگر ما در کشوری زندگی می‌کردیم که تا ۶۰ سال گذشته چادرنشین بودیم یا مانند بعضی کشورهای جنوب شرق آسیا تا ۷۰ سال پیش روی درخت زندگی می‌کردیم و تازه ۷۰ سال بود که پایمان به زمین رسیده بود، می‌توانستیم این طرح‌ها و ایده‌های مشعشع معماری را که اکثرا کپی‌برداری از معماری غربی است بپذیریم، اما کشوری با بیش از ۸ هزار سال تمدن چطور ممکن است به چنین حال و روزی بیفتد؟ دلیل این مسئله متاسفانه سودجویی و تفاخر است که برای همه چیز تعیین تکلیف می‌کند. کارفرماها می‌خواهند به چشم بیایند و بهتر بگوییم در چشم دیگران فرو بروند.
معمارها هم کارفرما را می‌شناسند و رگ خواب او را در دست گرفته و در این میان کاری می‌کنند که کارفرما راضی باشد. از سوی دیگر شهرداری هم به فروختن تراکم علاقه نشان می‌دهد و به این ترتیب همگی بر سر یک سفره می‌نشینند که برایشان سود به همراه دارد و کسی هم اعتراضی نمی‌کند. ماجرا فقط پلاسکو نیست. پلاسکو به دلیل حساسیتی که دارد مورد توجه مردم است و ما مشخصا می‌توانیم درباره آن نظر دهیم متاسفانه باید بگوییم که بسیاری از معماران کمر به نابودی معماری ایرانی بسته‌اند. در این بین هم فقط ایران و این تمدن و فرهنگ است که ضرر می‌کند، اگرنه این روند برای مولفه‌های اصلی ماجرا بسیار هم سودآور است.
حالا معماران ما می‌خواهند با نشانه‌هایی بسیار تصنعی و البته مبتذل شاعرانگی را به معماری خود تزریق کنند. مثلا در همین ساختمان پلاسکو، هر کدام به نوعی خواسته‌اند خاطره‌ای از شهدای آتش‌نشان در این ساختمانها به یادگار بگذارند اما هیچ کدام از آنها موفق نبوده‌اند که دل‌ها را متحیر کنند.
او در پایان می‌گوید: اینکه بنده و امثال بنده به آن اعتراض می‌کنیم به معنای آن نیست که از میان طرح‌هایی که رای نیاورده‌اند طرح دیگری را انتخاب کنند. شاید طرح‌های انتخابی حکم همان اژدها را داشته‌اند! اما متاسفانه طرح‌هایی که من دیدم و البته مبتنی بر برنامه‌ای ارائه شده بود که از آنها خواسته بودند؛ هیچ کدام با بافت تاریخی این محله همخوانی ندارد. قطعا بعد از ساخت هم مثل وصله ناجوری در آن گوشه شهر به چشم می‌آید، در‌حالی‌که می‌شد با کمی تامل به برنامه و طرح‌هایی بهتر دسترسی پیدا کرد.
این انتقادات درحالی است که علی رحیمی، مدیروقت پروژه پلاسکو درباره ساختمان جدید گفته است: سازه جدید، فلزی و کاملاً پیچ و مهره‌ای است که با ساختمان پیشین پلاسکو که در حادثه دو سال پیش کمتر آسیب دیده تلفیق میشود و به حالت سنتی و مدرن در خواهد آمد.
رحیمی درباره هزینه‌های ساخت پلاسکوی جدید گفته است: برآورد هزینه ساختمان جدید پلاسکو ۴۷ و نیم میلیارد تومان در ابتدای امر بود اما با توجه به افزایش قیمت‌ها در این ۸ - ۷ ماه اخیر این برآورد به ۸۸ میلیارد تومان رسیده است.
همچنین محمدرضا رضایی‌کوچی، رئیس کمیسیون عمران مجلس پس از بازدید از محل ساختمان پلاسکو می‌گوید: در بازدیدی که از روند ساخت و بازسازی ساختمان پلاسکو داشتیم، مشاهده کردیم این طرح تا مرحله خاک‌برداری مقدماتی اجرا شده است. بازسازی ساختمان پلاسکو مراحل اولیه را نیز طی نکرده است، بنیاد مستضعفان در این بازدید، تعهد داد اجرای طرح ساخت مجدد ساختمان پلاسکو تا مهر سال ۱۳۹۹ پایان یابد. در این بازدید متوجه شدیم که اختلاف‌نظرهایی درباره طراحی نقشه ساختمان پلاسکو وجود دارد که همین مسئله موجب شده تا نقشه ساختمان نهایی نشود. انتظار داشتیم پس از گذشت نزدیک به دو سال از حادثه آتش‌سوزی و تخریب ساختمان پلاسکو، مراحل عملیاتی آن تاکنون آغاز شده باشد.
بررسی نمای آجری پیشنهادی برای ساختمان پلاسکو!!!
به نظر می رسد کارفرما جهت اسلامی ایرانی نشان دادن این ساختمان اصرار بر اجرای نمای پوسته ای ویکپارچه آجری دارد که این موضوع نه تنها وجاهت فنی و علمی ندارد بلکه نوعی تمسخر این مصالح تاریخی است.
کارشناسان معتقدند این اعمال نظرها باعث بی هویتی این ساختمان خواهد گردید.
آجر به عنوان یکی از قدیمی ترین مصالح ساختمانی با وجود تمام مزایا و کاربرد گسترده آن در ساختمان سازی، دارای معایبی است که باید در نظر گرفته شود. رفتار نانایزوتوپ، ناهمگنی، غیرخطی بودن و صفحه ای بودن اجزای سازه های آجری پیچیدگی خاصی را از نظر مهندسی در این نوع مصالح ایجاد کرده است.
نمای آجری دوام و عمر طولانی نداشته و با گذشت زمان و تحت تاثیر شرایط اقلیمی از استحکام آن کاسته شده و فرسوده می گردد.
دلایل عملکرد رفتار نامناسب سازه های آجری در مقابل زلزله را می توان در مواردی همچون شکننده بودن مصالح وکاهش مقاومت بر اثر تکرار بارهای شدید، وزن سنگین، سختی زیاد و در نتیجه پاسخ شدید در مقابل امواج زلزله با پریود طبیعی کوتاه و وابستگی زیاد مقاومت ساختمان به کیفیت خلاصه نمود.
به دلیل وزن زیاد آجر و استفاده تعداد زیاد آجر در نما، وزن نما زیاد می شود، به همین دلیل از نمای آجری به ندرت در ساختمان های بلند و مرتفع استفاده می شود، در بعضی از نماها، با بارش باران و تابش نور آفتاب، لکه ها و شوره هایی در سطح نما ایجاد می شود. بعد از گذشت زمان، به دلیل وجود حفره های ریز، آلودگی ها در حفره ها جمع شده و موجب خوردگی نما و تیرگی نما میشود.
همچنین آجر وآجر (سنگ) نسوز با توجه به ماهیت مواد تشکیل دهنده آن که سرشار از اکسید آلومینیوم، آهن و سیلیس می باشد و صفر بودن نمک محلول در آن، نباید شوره بزند و این عامل بیشتر در محصولات پایه نسوز یا طرح نسوز دیده می شود. اما یکی از خواص آجر و سنگ نسوز جذب آب توسط آن می باشد، به همین دلیل ملات ویا سفالی که پشت آن کار می شود، معمولا دارای نمک فراوان بوده و یا آب که اکثرا نمک محلول دارد، هرکدام به تنهایی می توانند باعث شوره زدن آجر و سنگ نسوز شوند، به این صورت که رطوبت به سطح آجر و سنگ رسیده و با تبخیر آب، نمک به صورت شوره بر سطح آجر و سنگ باقی می ماند.
مسیر حرکت نمک های محلول از راه منافذ موجود در دیوار به سمت سطح آن و ایجاد شوره ظهور شوره بر روی یک دیوار نشان دهنده ی وجود نمک های محلول در دیوار و امکان انتقال محلول های نمکی از دیوار به سطح می باشد. اگر محلول های نمکی توسط یک ماده دفع کننده آب، در زیر سطح بیرونی آجر و سنگ یا دیوار متوقف شوند،پس از تبخیر آب موجود در این محلول های نمکی، به تدریج این نمکها در زیر سطح دیوار رسوب کرده و سپس تبلور می یابند و انبساط کریستال های نمک باعث خرد شدن یا فروپاشی آجر و سنگ خواهد شد.
نتایج بررسی ضوابط و مقررات فرادست ساختمانی و گزارش کارشناسی مرکز تحقیقات راه ،مسکن وشهرسازی از شکل عجیب تخریب ساختمانها در زلزله کرمانشاه از وجود یک تهدید متفاوت برای پایتخت، حین زلزله بزرگ خبر می‌دهد. به گزارش «دنیای اقتصاد» به دنبال انتشار گزارش مقدماتی مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی پس از وقوع زلزله کرمانشاه که به شکل عجیب ریزش ساختمانها از ناحیه نما و دیوار خارجی ساختمانها شروع شد، بررسی وضعیت احداث نمای ساختمانها در شهر تهران و مقایسه آن با ضوابط فرادست نشان داد، شهر تهران در زمان وقوع زلزله بزرگ با یک تهدید خفته از بابت «نماهای لرزان آماده سقوط ساختمانها» مواجه است.
در گزارش مرکز تحقیقات راه ، مسکن و شهرسازی پس از زلزله کرمانشاه مشخص شد، یکی از بیشترین موارد تخریب و خسارت وارد شده مربوط به جدایی و ریزش نماهای ساختمانها و ملحقات آنها است که در مناطق شهری به‌عنوان یکی از شایع‌ترین اشکال خسارت تلقی میشود. در این گزارش یکی از علت‌های اصلی ریزش نمای ساختمانها،رعایت نشدن ضوابط کامل در اتصال آنها به جداره ساختمان و استفاده از مصالح ترد و شکننده در نمای ساختمانها عنوان شده است، بنابراین نماها بخش ضعیف ساختمانها در شهرهای کشور هستند که به شدت در برابر ارتعاشات ناشی از زلزله آسیب‌پذیر هستند. همین موضوع سبب شده هنگام بروز زلزله‌ای همچون زلزله کرمانشاه اگرچه تعداد زیادی از ساختمانها از نظر سازه‌ای سالم باقی ماندند اما نمای این ساختمانها دچار ریزش شدند.
نتایج تحقیق و بررسی کارشناسان نشان می‌دهد در شهر تهران به‌عنوان یکی از شهرهای دارای احتمال بالای خطر زلزله، یک تهدید متفاوت ناشی از زلزله وجود دارد که به شکل مستقیم به نمای ساختمانها مربوط میشود. به عبارت دیگر در وضعیتی که بیشترین خطر مربوط به زمین‌لرزه عمدتا به ناامن بودن درون ساختمانهای مسکونی خلاصه میشود؛ نماهای آماده سقوط در بخش قابل توجهی از ساختمانها، شهروندان را با خطر مربوط به بیرون ساختمان مواجه کرده است.
بررسی محتوای شش دسته مستندات فرادست ساختمانی در کشور حاکی از آن است که در بحث نمای ساختمان و دیوار خارجی ساختمان، چارچوب‌های فنی و مقرراتی برای طراحی و اجرای نما و نوع مصالح ساختمان قابل مصرف در نما معرفی شده‌اند. مجموعه این ضوابط و مقررات بر الزام و اجبار به رعایت اصول فنی، ایمنی و معماری تاکید دارد. جزئیات فنی این شش دسته مستندات شامل آیین‌نامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله(۲۸۰۰)، مباحث ۴، ۵ و21و ۲۲ مقررات ملی ساختمان و همچنین دستورالعمل طراحی سازه‌ای و الزامات و ضوابط عملکردی و اجرایی نمای خارجی ساختمانها معروف به ضوابط ۷۱۴ سازمان برنامه و بودجه کشور، نشان می‌دهد در ساخت وساز به ویژه ساخت‌وسازهای مسکونی ۶ خط قرمز در نماکاری (اجرا و ساخت سطح بیرونی ساختمان) وجود دارد.
اول آنکه ایمنی ساکنان و بهره‌برداران و حاضران در محیط بیرونی ساختمان تامین شود. دوم آنکه نما در برابر نیروهای وارده به ساختمان و جابه‌جایی نسبی ناشی از بارهای مختلف همچون زلزله مقاوم باشد وسوم باریزش کلی یا جزئی مواجه نشود. علاوه بر این اجزای نما باید توسط سازه نگهداری شوند، باید توسط اتصالات قابل اطمینان به سازه متصل و مهار شود، تکیه‌گاه سازه باید بتواند نیروی وارده را به سازه منتقل کند و ششمین خط قرمز مربوط به اتصال نما است. به این معنی که اتصال نما به تکیه‌گاه یا سازه باید از طریق پیچ، جوش یا سایر اتصالات صورت بگیرد و نباید روی مقاومت اصطکاکی ناشی از وزن قطعه نما حساب شود.
این خطوط قرمز در سه دسته مقررات، آیین‌نامه و دستورالعمل فرادست ساختمانی به‌صورت جزئی‌تر توضیح داده شده‌اند. به‌عنوان مثال در مبحث ۴ مقررات ملی ساختمان آمده است سطح خارجی ساختمان باید با مصالح و روش مناسب ایمن، بهداشتی و بادوام نماسازی شود تا مقاومت کافی داشته باشد. ضمن آنکه براساس این مقررات نمای شکننده پیوسته برای ساختمانها ممنوع عنوان شود و تاکید شده مصالح نما باید اتصال کافی و مناسب داشته باشد تا خطر فروریختن و جداشدن نداشته باشد. همچنین در مبحث 5 این آیین‌نامه تصریح شده استفاده از سنگ یا آجر نباید خطری برای ایمنی افراد ومحیط داشته باشد.
در مباحث ۲۲و21 این آیین‌نامه نیز عنوان شده برای آنکه عملکرد صحیح بخش‌های مختلف معماری، سازه و تاسیسات از نظر ایمنی و بهداشت و حفظ پایداری قطعات نما حفظ شود، باید کنترل‌های لازم و تقویت اجزا آسیب‌پذیر و تعمیر آنها انجام شود.
علاوه بر این در آیین‌نامه ۲۸۰۰ (آیین‌نامه طراحی ساختمانها در برابر زلزله) درخصوص نحوه اجرای نماهای مختلف ساختمان با استفاده از مصالح مختلف نیز الزاماتی آورده شده است. به‌عنوان مثال درخصوص چگونگی استفاده از آجر در نمای ساختمان تاکید شده پس از احداث دیوار پشت باید با مفتول و اتصال مناسب، خطر ریزش مهار شود یا آنکه درخصوص نمای سنگی تاکید شده باید با مهار مناسب از جداشدن و فروریختن هنگام زلزله جلوگیری شود. به این معنا که دیوار خارجی باید مستقیم با اعضای سازه نگهداری و متصل شوند. در واقع اتصالات نما به سازه باید به گونه‌ای باشد که تغییر مکان نسبی ناشی از نیروها و بارهای زلزله را تحمل کند.
لایه سوم از این مقررات به ضابطه ۷۱۴ معروف است که مطابق محتوای آن در طراحی و اجرای نما باید سه فاکتور بررسی شود: اول آنکه سیستم اتصال نما به تکیه‌گاه قادر به تحمل نیروهای وارده به نما ناشی از بار باد، زلزله و ضربه‌ها باشد. دوم آنکه تکیه‌گاه توان انتقال بار به سازه را داشته باشد و سوم آنکه نما باید تحمل جابه‌جایی نسبی را داشته باشد.
در این مقررات تاکید شده اگر چه نمای سنگی و آجری به دلیل دارا بودن زیبایی ظاهری و هزینه نگهداری پایین به یکی از رایج‌ترین مصالح مورد استفاده در نمای ساختمانها تبدیل شد اما از آنجا که وزن آنها در مقایسه با سایر انواع نماها بیشتر است باعث میشود نیروی زلزله بیشتری به آن وارد شود و در صورتی که مهارمناسب نداشته باشد باعث جداشدن آنها از سطح نما و سقوط آن میشود. از این رو در این نوع نما که وزن نما با ملات یا چسب تحمل میشود، «مهارهای مسلح‌کننده» (نوع مطلوب سیستم‌های مهار نما) اجباری است، چراکه نمای چسبانده شده حساس به جابه جایی است و در اثر شتاب زلزله قطعه آزاد شده و نهایتا سقوط می‌کند.
با وجود تاکید بر رعایت الزامات خاص اجرای نمای ساختمانها در ضوابط و مقررات فرادست به ویژه نحوه اجرای این نما ها، یافته‌های کارشناسان و مدیران شهری از اوضاع شهر تهران نشان می‌دهد خطوط قرمز مربوط به نما، در ساختمان‌هایی که دست‌کم از دهه ۸۰ به بعد ساخته شده‌اند نه تنها رعایت نشده است بلکه ضوابط ساختمانی مربوط به این بخش از ساخت وساز، پشت نمای ساختمانها دفن شده است و همین نادیده‌انگاری ،راز لرزه‌ای نماهای آماده سقوط در شهر‌ها است که آخرین مورد آن در زلزله اخیر استان کرمانشاه تجربه شد.
سقوط نماهای آجری در ساختمانهای بلند مرتبه و مستعد ریزش ناشی از زلزله سه خطر را برای شهروندان در حین وقوع زلزله به همراه دارد. خطر اول اینکه شهروندان اطراف این ساختمانها دچار صدمه‌های جانی در اثر ریزش و پرتاب مصالح نمای ساختمانها می‌شوند. خطر دوم اینکه کارآیی ساختمان پس از ریزش عمده دیوارها و نمای ساختمان از بین می‌رود. خطر سوم نیز به شوک روانی پس از ریزش این نماها بازمی‌گردد. تجربه نشان داده است این نماهای ساختمانی هنگام ریزش صدای قوی تولید می‌کنند که تا مدت‌ها بعد بازماندگان زلزله در شوک صدای ناشی از این ریزش باقی می‌مانند.
سولماز حسینیون، متخصص مدیریت بحران و تاب‌آوری شهری در این زمینه با تاکید بر آنکه در حال حاضر با دو چالش در بحث نما مواجه هستیم، اظهار کرد: اولا نما جدا از ساختمان طراحی میشود و طراحان نما نه تنها تحصیلات مرتبط ندارند، بلکه استفاده از نمای آماده جذابیت زیادی پیدا کرده است. نکته دیگر آنکه نمای کنونی ساختمانها دارای دو چالش اصلی هستند. اول آنکه نمای ساختمانها باید از وجه معماری ساختمان و بنا مورد توجه قرار گیرد. در بسیاری از شهرهای دنیا، نماها یکی از اجزایی است که در خدمت بهینه‌سازی از نظر ایمنی، شرایط اقلیمی و... قرار دارد. به ویژه آنکه از آنجا که ایران کشوری زلزله‌خیز است باید نما از جنبه ایمنی مورد بررسی قرار گیرد. این در حالی است که از یکسو استفاده از شیشه و آجر وسنگ وسایر مصالح غیر‌ایمن در نمای ساختمانها رایج شده و همچنین نحوه اتصال نما به سازه اصلی مورد اشکال جدی است. در بسیاری از ساختمانها نمای سنگی وآجری بصورت پوسته به نما وصل می شوند. دوم آنکه نمای ساختمانها از دید طراحی شهری نیز باید مورد توجه باشند. به این معنا که نمای ساختمانها باید دارای نظمی باشند که در بلندمدت نظم و هماهنگی در مناطق شهری را ایجاد کند. چراکه با توجه به مساله حقوق و تکالیف شهروندان نسبت به شهر، هرکسی که ساختمان می‌سازد باید به حقوق سایر شهروندان نیز احترام بگذارد.
محمدسالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران نیز معتقد است: در ضوابط ۷۱۴ تاکید شده حداقل قطر قطعات سنگ و آجر استفاده شده در نمای ساختمانها باید ۴ سانتی متر باشد و به‌صورت کاملا استاندارد به نمای ساختمان متصل شوند که مقاومت آنها در برابر لرزش‌های زمین افزایش پیدا کند. این در حالی است که اکثر سنگ‌ها و آجر ها استفاده شده در نمای ساختمانها ضخامت ۵/ ۱ تا ۲ سانتی متر دارند و نحوه اتصال آنها به سازه اصلی ساختمان استاندارد نیست. به گفته وی اگرچه سنگ هم می‌تواند با رعایت ضوابط مصالح مناسبی برای نمای ساختمان باشد اما استفاده آنها در طبقات پایینی ساختمان مناسب‌تر است.
نتیجه :
با توجه به موارد مطرح شده، اصرار در طراحی نمای آجری پوسته ای برای ساختمان بلند مرتبه پلاسکو نه تنها باعث ایجاد هویت مستقل برای آن نمی شود، بلکه به عقیده صاحب نظران در تضاد و مغایر اصول و ضوابط ایمنی ومقررات ساختمان می باشد.کارشناسان معتقدند این موضوع نه وجاهت فنی و نه علمی دارد.بلکه نوعی تمسخر این مصالح تاریخی است.و معتقدند این اعمال نظرها باعث بی هویتی این ساختمان خواهد گردید.
بنایی که روزی به عنوان یک بنای فاخر، یکی از نماد های تهران محسوب می شد ،امروزه با تجدید بنای آن با هزینه های بسیار ودرسایه پیشرفت تکنولوژی ساخت، انتظار یک بنای باشکوه از آن می رود.دخالت افراد کم صلاحیت در امر طراحی و علی الخصوص نمای آن باعث ایجاد نگرانی های فراوان در بین جامعه مهندسی کشور فراهم آورده است.
