به گزارش این روزنامه، تبریز روزگاری نه چندان دور به عنوان باغ‌شهر ایران معروف بود ولی دیگر این روزها از این باغ شهر چیزی نمانده و یا به کلی به خاطر توسعه شهر از بین رفته، فقط نام این باغ‌ها در تابلوهای معابر عمومی، کوچه‌ها، شهرک‌ها، محلات و خیابان‌های شهر اولین‌ها بر جای مانده است.
محققان یکی از دانشگاه‌های تبریز الگوسازی ساختار و راهبردهای اکولوژیکی توسعه فضای سبز شهر تبریز با رویکرد آینده‌پژوهی را در قالب رساله دکترا مورد بررسی قرار دادند.
راضیه تیموری، پژوهشگر این تحقیق با ارائه راهبردهای برتر بر توسعه اکولوژیک فضاهای سبز کلان‌شهر تبریز به این نتیجه رسیده که فضای سبز به عنوان جزیی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات شهری است و نمی‌تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد؛ از این رو فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر (ساختمانها، خیابان‌ها و جاده‌ها) و نیازهای جامعه (از لحاظ روانی، گذران اوقات فراغت و نیازهای بهداشتی) و با توجه به شرایط اکولوژیکی شهر و روند گسترش آتی آن توسعه یابد و نیز در دسترس تمام شهروندان قرار گیرد تا بتواند به عنوان فضای سبزی فعال، بازدهی زیست محیطی مستمری داشته باشد.
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه در راستای توسعه بهنیه فضای سبز در سطح کلان‌شهرها، توجه به آینده و برنامه‌ریزی بر پایه وضع موجود و تداوم آن در زمان‌های آینده امری مهم بوده و در کل موضوع آینده و شناخت بلندمدت آن در انواع برنامه‌ریزی‌‌های شهری از اهمیت فراوانی برخوردار است، یادآور شده است: توسعه عناصری از شهر چون فضاهای سبز شهری که وجود و گسترش و توسعه کمی و کیفی آن نویدبخش توسعه پایدار شهر خواهد بود، باید براساس برنامه‌هایی جامع و به صورت ساختاری و آینده‌نگر و بر پایه چشم‌انداز و سناریوهایی متناسب با وضعیت موجود و شرایط توسعه فیزیکی،اجتماعی،اقتصادی و زیست محیطی شهر باشد تا با در دسترس بودن آن برای تمام شهروندان، ضمن برآورده ساختن نیازهای فعلی جامعه شهری از جهت بهره‌مندی از انواع فضاهای سبز شهری، باعث افزایش بازده اکولوژیکی این فضاها جهت تسهیل و افزایش کیفیت زندگی شهری خواهد شد.
** توسعه فضای سبز از چشم باغ شهر ایران
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در سه دهه اخیر افزایش سریع جمعیت و دید اقتصادی به زمین، گسترش بیشتر منطقه کلان‌شهری تبریز در اراضی غیرمستعد و تخریب اراضی زراعی و باغی را باعث شده است و گسترش شهر تبریز در دهه‌های گذشته نیز بر گسترش رو به پیرامون و رشد افقی شهر استوار بوده است. به طوریکه نتایج حاصل از بررسی‌ها نشانگر آن است که 45 درصد از توسعه شهری در تبریز در فاصله زمانی 1363 تا 1390 به صورت توسعه پراکنده افقی بوده است.
براساس یافته این تحقیق، توسعه و گسترش شهرها به پیرامون نه تنها مشکلات زیست‌محیطی را برای محدوده شهر و منطقه شهری به بار می‌آورد همچنین موجب بروز مشکلات اقتصادی در احداث زیرساخت‌های شهری و عدم توجه به بهسازی و نوسازی بافت‌های موجود و نتیجتاً توسعه ناهمگون شهری می‌شود.
بنابراین توجه به رشد و توسعه درون‌زای شهری و استفاده از بافت‌های ناکارآمد موجود برای توسعه آتی شهر می‌تواند تا حدودی مشکلات گسترش به پیرامون را کاسته و انتظام فضایی شهری را از طریق بهسازی و توسعه مجدد بافت‌های شهری به بار آورد.
**اسرار سر به مهر باغ شهر ایران
همچنین بررسی‌ها بیانگر آن است که از سال 1382 تا 1390 از 2269.9 هکتار زیربنای پروانه‌های صادره، 22.6 درصد را منطقه 2 و 17.8 درصد را منطقه 5 به خود اختصاص داده‌اند.
یعنی در واقع 40.4 درصد از گسترش شهری در این 9 سال مربوط به منطقه شرقی، جنوب شرقی و شمال شرقی شهر بوده است که نشانگر تداوم گسترش شهری به پیرامون شهر است.
از طرفی، مناطق 'پر' در کلان‌شهر تبریز شامل مناطقی است که بخش اعظم آن به زیرساخت و ساز رفته و از تراکم جمعیتی بالایی برخوردار هستند.
این محدوده، مناطق یک تا 6 را در برمی‌گیرد که عمدتاً مسکونی بوده و از لحاظ برخورداری از خدمات شهری وضعیت نامناسبی داشته و کمبود سرانه‌ای معادل 9.23 مترمربع در این مناطق به چشم می‌خورند.
بیشترین کمبود خدماتی در این مناطق، مربوط به فضای سبز است که در این مناطق حدود یک‌هزار و265 هکتار زمین برای جبران کمبود خدمات شهری مورد نیاز است همچنین روند برخورد با فضاهای سبز طی سال‌های اخیر برخورد تخریبی و تغییر کاربری اراضی از باغات و فضاهای سبز به سایر کاربری‌ها بوده است و اکثریت این تخریب و تغییر کاربری‌ها توسط مدیریت شهری و در قالب طرح‌های توسعه شهری و به خصوص کمیسیون ماده 5 شده است.
**پرسه در کوچه باغ های؛ باغ شهر ایران
یافته‌های تحقیق هم نشان می‌دهد که در حال حاضر براساس آمار سازمان پارک‌ها و فضای سبز تبریز، سرانه کلی فضای سبز شهری در کلان‌شهر تبریز 8.9 متر مربع است که با احتساب فضاهای سبز خارج محدوده، 15.75 متر مربع است همچنین سرانه معیار براساس طرح جامع تبریز و مصوب شوای عالی معماری و شهرسازی 9 متر مربع است.
بنابراین با این وجود سرانه معیار در شهر تبریز محقق شده است ولی به دلیل توسعه پیرامونی و خارج از محدوده شهر فضاهای سبز، عملاً اکثریت شهروندان به ویژه بافت پر شهری به این فضاها دسترسی ندارند. از این رو کارآیی اکولوژیکی و اجتماعی فضاهای سبز در سطح پایین است.
نتایج رساله بیانگر آن است که روند توسعه فضاهای سبز در گذشته و حال دارای آسیبی جدی است که با به کارگیری الگوهای ساختار اکولوژیکی توسعه فضاهای سبز و با به کار بستن عوامل پیشران و سناریوهای توسعه آنها و نیز راهبردهای ارائه شده، می‌توان به توسعه بهینه و متناسب با ساختار اکولوژیک کلان‌شهر تبریز نائل شد.
برای کمبود سرانه توسعه فضای سبر شهر؛ چه باید کرد؟
در نهایت این محقق برای توسعه اکولوژیک فضاهای سبز کلان‌شهر تبریز راهبردهایی چون تدوین قوانین و مقررات جامع و راهبردی جهت مدیریت یکپارچه و تخصصی و شفافیت وظائف نهادهای مرتبط جهت برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت بهینه در رابطه با مدیریت فضاهای سبز، تهیه طرح جامع آب خام تبریز جهت مدیریت صحیح آب‌های زیرزمینی و سطحی و توزیع بهینه آب در سطح شهر، استفاده از مدیریت متخصص و یکپارچه جهت توسعه تفرجگاه‌های بزرگ شهر در چهار گوشه شهر، غیرقابل تغییر تلقی شدن فضاهای سبز در طرح‌های توسعه شهری و قوانین و مقررات مربوطه و اجرای آنها براساس طرح‌های مصوب، مکانیابی مناسب فضاهای سبز جهت دسترسی مناسب شهروندان و افزایش تعادل اکولوژیکی شهر و منطقه و ایجاد کریدور سبز در سطح شهر و به وجود آمدن فضاهای تفریحی و احیای سرزندگی و پویایی شهری منتج از آن را لازم و ضروری بیان کرده است.
این پژوهشگر همچنین مدیریت یکپارچه جهت بهره‌مندی از زمین‌های بایر برای جبران کمبود فضای سبز در قسمت‌هایی از شهر، اولویت دادن به کاشت درخت به جای چمن از طرف سازمان‌های مربوطه جهت ارتقاء بهره وری زیست محیطی فضاهای سبز و مصرف کم آب جهت آبیاری، هماهنگی تمام ارگان‌های مرتبط جهت به کارگیری گونه‌های سازگار با اقلیم و راه‌اندازی حیات وحش در دامنه‌های کوه‌های سهند و عون بن علی، مدیریت بهینه و تخصصی جهت تجهیز تفرجگاه‌ها به امکانات تفریحی و ارتقاء عملکرد اکولوژیکی جهت رفع مشکلات زیست محیطی و ارتقاء کیفیت زندگی مردم و ایجاد کریدورها و معابر سبز جهت افزایش چشم‌انداز سبز با توجه به تراکم بالای شهر را از دیگر راهبردهای توسعه اکولوژیک فضاهای سبز کلان‌شهر تبریز اعلام کرده است.
** داستان افول؛ باغ شهر ایران
ناگفته نماند؛ تبریز روزگاری نه چندان دور به عنوان باغ‌شهر ایران معروف بود ولی دیگر این روزها از این باغ‌شهر چیزی نمانده و یا به کلی به خاطر توسعه شهر از بین رفته، فقط نام این باغ‌ها در تابلوهای معابر عمومی،کوچه‌ها، شهرک‌ها، محلات و خیابان‌های شهر اولین‌ها بر جای مانده است.
با این وجود، برهمین اساس به طوری که در حال حاضر این شهر به عنوان یکی از قطب‌های مهم صنعت کشورمان به حساب می‌آید و صنایع مهمی چون نیروگاه حرارتی، پالایشگاه، مجتمع پتروشیمی، ماشین‌سازی، تراکتورسازی و ... را در خود جای داده که به خاطر وجود همین صنایع، امروزه این شهر به عنوان دومین شهر آلوده ایران مطرح است و از این رو ضروری است؛ مسؤولان و متولیان این امر و به ویژه دستگاه‌های ذی‌ربط به توسعه متوازن فضای سبز بیش از اینها توجه کنند.
در نهایت آنچه در این زمینه اهمیت دارد این است که هنوز سوالات بی‌شماری در این خصوص مطرح است و اینکه کارشناسان و مسؤولان و در این میان دستگاه‌های متولی چه نسخه‌ای را برای توسعه متوازن فضای سبز شهر اولین‌ها و در رأس آنها احیای باغ‌شهر ایران پیچیدند؟به یقیین می‌توان آن را در قاب آینده شهر تبریز مشاهده کرد.
دریافت کننده: پرویز بابائی ** انتشار دهنده:
8023/
انتهای پیام محققان یکی از دانشگاه‌های تبریز الگوسازی ساختار و راهبردهای اکولوژیکی توسعه فضای سبز شهر تبریز با رویکرد آینده‌پژوهی را در قالب رساله دکترا مورد بررسی قرار دادند.
راضیه تیموری، پژوهشگر این تحقیق با ارائه راهبردهای برتر بر توسعه اکولوژیک فضاهای سبز کلان‌شهر تبریز به این نتیجه رسیده که فضای سبز به عنوان جزیی از بافت شهرها و نیز بخشی از خدمات شهری است و نمی‌تواند جدا از نیازهای جامعه شهری باشد؛ از این رو فضای سبز باید از نظر کمی و کیفی متناسب با حجم فیزیکی شهر (ساختمانها، خیابان‌ها و جاده‌ها) و نیازهای جامعه (از لحاظ روانی، گذران اوقات فراغت و نیازهای بهداشتی) و با توجه به شرایط اکولوژیکی شهر و روند گسترش آتی آن توسعه یابد و نیز در دسترس تمام شهروندان قرار گیرد تا بتواند به عنوان فضای سبزی فعال، بازدهی زیست محیطی مستمری داشته باشد.
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه در راستای توسعه بهنیه فضای سبز در سطح کلان‌شهرها، توجه به آینده و برنامه‌ریزی بر پایه وضع موجود و تداوم آن در زمان‌های آینده امری مهم بوده و در کل موضوع آینده و شناخت بلندمدت آن در انواع برنامه‌ریزی‌‌های شهری از اهمیت فراوانی برخوردار است، یادآور شده است: توسعه عناصری از شهر چون فضاهای سبز شهری که وجود و گسترش و توسعه کمی و کیفی آن نویدبخش توسعه پایدار شهر خواهد بود، باید براساس برنامه‌هایی جامع و به صورت ساختاری و آینده‌نگر و بر پایه چشم‌انداز و سناریوهایی متناسب با وضعیت موجود و شرایط توسعه فیزیکی،اجتماعی،اقتصادی و زیست محیطی شهر باشد تا با در دسترس بودن آن برای تمام شهروندان، ضمن برآورده ساختن نیازهای فعلی جامعه شهری از جهت بهره‌مندی از انواع فضاهای سبز شهری، باعث افزایش بازده اکولوژیکی این فضاها جهت تسهیل و افزایش کیفیت زندگی شهری خواهد شد.
** توسعه فضای سبز از چشم باغ شهر ایران
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در سه دهه اخیر افزایش سریع جمعیت و دید اقتصادی به زمین، گسترش بیشتر منطقه کلان‌شهری تبریز در اراضی غیرمستعد و تخریب اراضی زراعی و باغی را باعث شده است و گسترش شهر تبریز در دهه‌های گذشته نیز بر گسترش رو به پیرامون و رشد افقی شهر استوار بوده است. به طوریکه نتایج حاصل از بررسی‌ها نشانگر آن است که 45 درصد از توسعه شهری در تبریز در فاصله زمانی 1363 تا 1390 به صورت توسعه پراکنده افقی بوده است.
براساس یافته این تحقیق، توسعه و گسترش شهرها به پیرامون نه تنها مشکلات زیست‌محیطی را برای محدوده شهر و منطقه شهری به بار می‌آورد همچنین موجب بروز مشکلات اقتصادی در احداث زیرساخت‌های شهری و عدم توجه به بهسازی و نوسازی بافت‌های موجود و نتیجتاً توسعه ناهمگون شهری می‌شود.
بنابراین توجه به رشد و توسعه درون‌زای شهری و استفاده از بافت‌های ناکارآمد موجود برای توسعه آتی شهر می‌تواند تا حدودی مشکلات گسترش به پیرامون را کاسته و انتظام فضایی شهری را از طریق بهسازی و توسعه مجدد بافت‌های شهری به بار آورد.
**اسرار سر به مهر باغ شهر ایران
همچنین بررسی‌ها بیانگر آن است که از سال 1382 تا 1390 از 2269.9 هکتار زیربنای پروانه‌های صادره، 22.6 درصد را منطقه 2 و 17.8 درصد را منطقه 5 به خود اختصاص داده‌اند.
یعنی در واقع 40.4 درصد از گسترش شهری در این 9 سال مربوط به منطقه شرقی، جنوب شرقی و شمال شرقی شهر بوده است که نشانگر تداوم گسترش شهری به پیرامون شهر است.
از طرفی، مناطق 'پر' در کلان‌شهر تبریز شامل مناطقی است که بخش اعظم آن به زیرساخت و ساز رفته و از تراکم جمعیتی بالایی برخوردار هستند.
این محدوده، مناطق یک تا 6 را در برمی‌گیرد که عمدتاً مسکونی بوده و از لحاظ برخورداری از خدمات شهری وضعیت نامناسبی داشته و کمبود سرانه‌ای معادل 9.23 مترمربع در این مناطق به چشم می‌خورند.
بیشترین کمبود خدماتی در این مناطق، مربوط به فضای سبز است که در این مناطق حدود یک‌هزار و265 هکتار زمین برای جبران کمبود خدمات شهری مورد نیاز است همچنین روند برخورد با فضاهای سبز طی سال‌های اخیر برخورد تخریبی و تغییر کاربری اراضی از باغات و فضاهای سبز به سایر کاربری‌ها بوده است و اکثریت این تخریب و تغییر کاربری‌ها توسط مدیریت شهری و در قالب طرح‌های توسعه شهری و به خصوص کمیسیون ماده 5 شده است.
**پرسه در کوچه باغ های؛ باغ شهر ایران
یافته‌های تحقیق هم نشان می‌دهد که در حال حاضر براساس آمار سازمان پارک‌ها و فضای سبز تبریز، سرانه کلی فضای سبز شهری در کلان‌شهر تبریز 8.9 متر مربع است که با احتساب فضاهای سبز خارج محدوده، 15.75 متر مربع است همچنین سرانه معیار براساس طرح جامع تبریز و مصوب شوای عالی معماری و شهرسازی 9 متر مربع است.
بنابراین با این وجود سرانه معیار در شهر تبریز محقق شده است ولی به دلیل توسعه پیرامونی و خارج از محدوده شهر فضاهای سبز، عملاً اکثریت شهروندان به ویژه بافت پر شهری به این فضاها دسترسی ندارند. از این رو کارآیی اکولوژیکی و اجتماعی فضاهای سبز در سطح پایین است.
نتایج رساله بیانگر آن است که روند توسعه فضاهای سبز در گذشته و حال دارای آسیبی جدی است که با به کارگیری الگوهای ساختار اکولوژیکی توسعه فضاهای سبز و با به کار بستن عوامل پیشران و سناریوهای توسعه آنها و نیز راهبردهای ارائه شده، می‌توان به توسعه بهینه و متناسب با ساختار اکولوژیک کلان‌شهر تبریز نائل شد.
برای کمبود سرانه توسعه فضای سبر شهر؛ چه باید کرد؟
در نهایت این محقق برای توسعه اکولوژیک فضاهای سبز کلان‌شهر تبریز راهبردهایی چون تدوین قوانین و مقررات جامع و راهبردی جهت مدیریت یکپارچه و تخصصی و شفافیت وظائف نهادهای مرتبط جهت برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت بهینه در رابطه با مدیریت فضاهای سبز، تهیه طرح جامع آب خام تبریز جهت مدیریت صحیح آب‌های زیرزمینی و سطحی و توزیع بهینه آب در سطح شهر، استفاده از مدیریت متخصص و یکپارچه جهت توسعه تفرجگاه‌های بزرگ شهر در چهار گوشه شهر، غیرقابل تغییر تلقی شدن فضاهای سبز در طرح‌های توسعه شهری و قوانین و مقررات مربوطه و اجرای آنها براساس طرح‌های مصوب، مکانیابی مناسب فضاهای سبز جهت دسترسی مناسب شهروندان و افزایش تعادل اکولوژیکی شهر و منطقه و ایجاد کریدور سبز در سطح شهر و به وجود آمدن فضاهای تفریحی و احیای سرزندگی و پویایی شهری منتج از آن را لازم و ضروری بیان کرده است.
این پژوهشگر همچنین مدیریت یکپارچه جهت بهره‌مندی از زمین‌های بایر برای جبران کمبود فضای سبز در قسمت‌هایی از شهر، اولویت دادن به کاشت درخت به جای چمن از طرف سازمان‌های مربوطه جهت ارتقاء بهره وری زیست محیطی فضاهای سبز و مصرف کم آب جهت آبیاری، هماهنگی تمام ارگان‌های مرتبط جهت به کارگیری گونه‌های سازگار با اقلیم و راه‌اندازی حیات وحش در دامنه‌های کوه‌های سهند و عون بن علی، مدیریت بهینه و تخصصی جهت تجهیز تفرجگاه‌ها به امکانات تفریحی و ارتقاء عملکرد اکولوژیکی جهت رفع مشکلات زیست محیطی و ارتقاء کیفیت زندگی مردم و ایجاد کریدورها و معابر سبز جهت افزایش چشم‌انداز سبز با توجه به تراکم بالای شهر را از دیگر راهبردهای توسعه اکولوژیک فضاهای سبز کلان‌شهر تبریز اعلام کرده است.
** داستان افول؛ باغ شهر ایران
ناگفته نماند؛ تبریز روزگاری نه چندان دور به عنوان باغ‌شهر ایران معروف بود ولی دیگر این روزها از این باغ‌شهر چیزی نمانده و یا به کلی به خاطر توسعه شهر از بین رفته، فقط نام این باغ‌ها در تابلوهای معابر عمومی،کوچه‌ها، شهرک‌ها، محلات و خیابان‌های شهر اولین‌ها بر جای مانده است.
با این وجود، برهمین اساس به طوری که در حال حاضر این شهر به عنوان یکی از قطب‌های مهم صنعت کشورمان به حساب می‌آید و صنایع مهمی چون نیروگاه حرارتی، پالایشگاه، مجتمع پتروشیمی، ماشین‌سازی، تراکتورسازی و ... را در خود جای داده که به خاطر وجود همین صنایع، امروزه این شهر به عنوان دومین شهر آلوده ایران مطرح است و از این رو ضروری است؛ مسؤولان و متولیان این امر و به ویژه دستگاه‌های ذی‌ربط به توسعه متوازن فضای سبز بیش از اینها توجه کنند.
در نهایت آنچه در این زمینه اهمیت دارد این است که هنوز سوالات بی‌شماری در این خصوص مطرح است و اینکه کارشناسان و مسؤولان و در این میان دستگاه‌های متولی چه نسخه‌ای را برای توسعه متوازن فضای سبز شهر اولین‌ها و در رأس آنها احیای باغ‌شهر ایران پیچیدند؟به یقیین می‌توان آن را در قاب آینده شهر تبریز مشاهده کرد.
دریافت کننده: پرویز بابائی ** انتشار دهنده:
8023/
کپی شد
