به گزارش ایرنا، گیاهان دارویی یک صنعت نوظهور در بخش کشاورزی با رشد متوسط سالانه ۱۵/۵ درصد می باشد که میزان تجارت جهانی آن در زمان حاضر ۱۰۷میلیارد دلار می باشد و پیش بینی می شود این رقم تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۴۵۰ میلیارد دلار برسد.
موارد مصرف این گیاهان در تولید داروها و مکمل های غذایی گیاهی و ارگانیک، تولید مواد غذایی و آشامیدنی و تولید مواد آرایشی و بهداشتی است.
جمع ارزش وزنی گیاهان دارویی که در سال ۱۳۹۷ از کشور صادر شده بیش از ۴۲۰ هزار تن می باشد که ارزشی بیش از ۵۶۰ میلیون دلار به همراه داشت و پیش بینی می شود در سال جاری ارزش صادراتی گیاهان دارویی و فراورده های وابسته به آن به بیش از ۶۰۰ میلیون دلار برسد.
با توجه به کم آب بر بودن این گیاهان، طرح جامع توسعه کشت گیاهان دارویی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه مورد توجه ستاد احیای دریاچه ارومیه قرار گرفته و مطالعات جامع زنجیره ارزش گیاهان دارویی در سطح حوضه دریاچه ارومیه شامل کاشت، داشت، برداشت، فرآوری و بازاریابی انجام شده است.
شناخت طبیعت مغفول مانده است
مدیر دفتر منطقه ای ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی با اشاره به وضعیت دریاچه ارومیه از سال ۸۴ تا کنون، گفت: تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه در سال ۱۳۸۴ شمسی ۱۲۷۳.۵۶ متر بود که در سال ۱۳۹۲ شمسی به ۱۲۷۰.۷۰ متر رسیده بود.
خلیل ساعی با بیان اینکه میانگین افت تراز دریاچه بین سال های ۱۳۷۵ تا سال های ۱۳۹۲ شمسی سالانه ۴۰ سانتی متر بود، افزود: اگر اقدامات احیایی انجام نمی گرفت و این روند نزولی ادامه می یافت،آب دریاچه به صفر می رسید .
وی ادامه داد: با آغاز مطالعات و انجام اقدامات احیا توسط ستاد احیا در سال های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ شاهد وضعیت تثبیت دریاچه بودیم و پس از این دوره تراز دریاچه افزایش یافت و رسیدن به تراز اکولوژیک ۱۲۷۴.۱ تا سال ۱۴۰۶ از اهداف ستاد احیاست که دراین تراز امکان پرورش آرتیمیا وجود دارد.
ساعی با بیان اینکه بر اساس مطالعات سازمان فضایی کشور، دریاچه عمیق تر شده است، گفت: با توجه به روان آب های شیرینی که وارد دریاچه می شود، انحلال در دریاچه رخ داده و نمک های کف دریاچه در آب حل شده و دریاچه کمی عمق پیدا کرده که این وضعیت کاسه ای موقعیت خوبی برای دریاچه است، در حالی که اگر دریاچه به حالت بشقابی باقی می ماند، تابش آفتاب موجب تبخیر آب می شد.
وی با اشاره به مقایسه تصاویر ماهواره لندست از دریاچه ارومیه در تیر ماه سال های ۹۳ و ۹۸، افزود: وسعت دریاچه در تیرماه سال ۱۳۹۳ شمسی ۲۱۳۰ کیلومتر مربع بود که در تیر ماه سال جاری به ۳۲۰۰ کیلومتر مربع رسیده است.
مدیر دفتر منطقه ای ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه تراز سطح آب دریاچه در مرداد ماه امسال نسبت به سال گذشته یک متر و ۲۰۰ سانت افزایش دارد، خاطرنشان کرد: در وضعیت مطلوب قرار داریم، ولی فریب این وضعیت را نباید خورد چرا که اگر دریاچه را به حال خود رها کنیم با بالا رفتن دما و تبخیر آب دوباره با مشکل مواجه می شویم.
وی در خصوص مقایسه وضعیت دریاچه طی سه دوره ترسالی گفت: ۴۱۴ میلی متر بارش در سال آبی ۸۶-۸۵ داشتیم که با این وجود تراز دریاچه ۱۵ سانتی‌متر پایین آمده بود، ۴۰۹ میلی متر نیز در سال آبی ۸۹-۸۸ داشتیم که در آن سال ۱۲ سانتی متر تراز دریاچه کاهش یافته بود.
ساعی ادامه داد: در سال آبی ۹۷-۹۸ در حدود ۴۸۸ میلی متر بارش داشتیم که با توجه به اقدامات انجام شده در حوزه آبریز دریاچه ارومیه موجب شد ۱۰۵ سانتی متر تراز دریاچه افزایش یابد این در حالی است که در سال های قبل با وجود میزان بارش های مشابه شاهد کاهش تراز دریاچه بودیم.
مدیرعامل انجمن نجات دریاچه ارومیه و رییس میز گیاهان دارویی آذربایجان شرقی نیز گفت: در سال ۱۳۷۵ وقتی دریاچه در بالاترین تراز اکولوژیک قرار داشت ، « عیسی کلانتری» از خشکی این دریاچه خبر داد، ولی در آن زمان مورد توجه مسوولان قرار نگرفت و کسی باور نکرد.
عطااله هاشمی افزود: در سال ۱۳۷۸ انجمن ملی نجات دریاچه ارومیه را تشکیل دادیم تا صدایمان را به گوش مسوولان برسانیم، ولی اوضاع دریاچه طوری بود که کسی باورمان نمی کرد.
وی ادامه داد: از اواسط دهه ۸۰ که وضعیت دریاچه نشان از خشکی آن می داد، فعالیت انجمن جدی تر شد، ولی متاسفانه در آن زمان به موضوع امنیتی تبدیل شد و فعالان حوزه دریاچه در خفا برای اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در روستاها فعالیت کردند.
هاشمی گفت: من به عنوان نماینده جامعه روستاییان و کشاورزان در این حوزه اعلام می کنم باید قدردان اقدامات دولت تدبیر و امید در این حوزه باشیم.
وی ادامه داد: شجاعت و شهامت می خواهد کسی برای احیای دریاچه ای که بالای ۹۰ درصد آن خشک شده، تلاش و مسوولیت قبول کند.
عضو شورای فرهنگی اجتماعی ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: رساندن وضعیت دریاچه به تراز اکولوژیک، نگهداری و حفظ وضعیت دریاچه بسیار مهم و پراهمیت است و باید در این راستا از جامعه بهره بردار و روستاییان کمک گرفت.
محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی و استاد دانشگاه نیز در این خصوص گفت: ایران به دلیل تنوع بالای گونه های گیاهی ، بانک ژن گیاهی است و هر یک از گونه ها ارزش کاربردی دارد.
امیر حسین طالب پور با اشاره به اینکه بیش از ۵۰ درصد گونه های گیاهی ایران در آذربایجان شرقی به خصوص ارسباران وجود دارد، افزود: با توجه به گونه های گیاهی مختلف موجود در آذربایجان شرقی این استان از لحاظ علمی، «ایران کوچک» است.
وی با بیان اینکه گیاهان دارویی یکی از موهبات الهی برای تامین نیازهای فراروی بشر در زیست سالم است، ادامه داد: تا زمانی که به صورت علمی و عملی به موضوع گیاهان دارویی ورود نکنیم، به نتیجه مطلوب و قابل انتظار نخواهیم رسید.
طالب پور اظهار داشت: شناخت، تحقیق و معرفی و ارایه راهکارهای کشت و توسعه گونه های دارویی راهکار مناسب برای رسیدن به استانداردهای توسعه در گیاهان دارویی است.
وی گفت: این استان با داشتن تنوع بسیار ارزشمند از گونه های دارویی و تنوع اقلیمی و اکولوژیکی و هم مرزی با بازار های منطقه قفقاز و اروپا و عراق می تواند با برنامه ریزی مناسب سهم مناسبی از بازارهای موجود را به خود اختصاص دهد و در این میان یافته های محققان استان می تواند بسیار مفید واقع شود.
این مدرس دانشگاه تاکید کرد: بحران ما فقط دریاچه ارومیه نیست، آب های زیرزمینی سهند، سبلان و ارسباران نیز در بحران کم آبی قرار گرفته و سرعت انقراض گونه های گیاهی چند برابر شده است.
وی با بیان اینکه تحمل طبیعت از نظر اکولوژیک بسیار بالاست ولی پس از گذشت آستانه تحمل بازخورد می دهد، گفت: شناخت طبیعت موضوع مهمی است و به همین دلیل است که نمی توانیم از خاک و آب و هوا بهره لازم را ببریم.
طالب پور با اشاره به تغییر الگوی کشت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: باید در کنار این موضوع کشت جایگزین و تغییر روشهای کشت نیز مورد توجه قرار گیرد.
کشت گیاهان دارویی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه کشت جایگزین است
مدیر دفتر منطقه ای ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی گفت: کشت گیاهان دارویی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به عنوان اشتغال و معیشت جایگزین و یکی از محصولات کم آب بر در راس برنامه های این ستاد قرار گرفته است.
خلیل ساعی افزود: طبق برنامه های ستاد احیا قرار بود سالانه باید هشت درصد کاهش مصرف آب در تمامی بخش ها به خصوص بخش کشاورزی انجام می شد.
وی با تاکید بر اینکه کاهش مصرف در بخش آب و کاهش فشار بر منابع آب سطحی و زیرزمینی مطرح است، گفت: در عین حال که کشت گیاهان دارویی در حوضه دریاچه ارومیه مورد توجه است، فرآوری ، خشک کردن، بسته بندی و بازار فروش این گیاهان نیز از سوی ستاد پیگیری می شود.
ساعی با اشاره به اینکه حق آبه دریاچه ارومیه سالانه سه میلیارد و ۴۲۶ میلیون متر مکعب است، افزود: از این مقدار باید ۹۸۸ میلیون مترمکعب از محل کاهش مصرف آب در بخش کشاوری و یک میلیارد و ۴۲۰ میلیون مترمکعب آب از محل منابع آب جدید از جمله آب زاب کردستان ، آب تصفیه خانه ها و ران آب ها تامین و به پیکرده دریاچه وارد شود.
وی ادامه داد: از مجموع ۹۸۸ میلیون متر مکعب محل کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۶۶۷ میلیون متر مکعب از محل مدیریت مصرف آب خارج مزرعه و ۳۲۱ میلیون متر مکعب نیز از محل مدیریت مصرف آب داخل مزرعه تامین می شود.
مدیر دفتر منطقه ای ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی با تاکید بر لایروبی رودخانه ها، گفت: در آذربایجان شرقی به طول ۱۴۲ کیلومتر لایروبی مسیل ها انجام گرفته است که موجب شده آب به صورت فلشینگ وارد پیکره دریاچه شده است.
وی اظهار داشت: توسعه زنجیره های ارزش با نیاز آبی کم، افزایش درآمد جوامع محلی، کاهش فشار بر منابع آب و خاک، ایجاد تنوع در سبد اقتصاد خانواده های کشاورزان حوضه دریاچه مورد توجه قرار گرفته است.
مدیرعامل انجمن نجات دریاچه ارومیه و رییس میز گیاهان دارویی آذربایجان شرقی نیز با اشاره به اینکه بخش کشاورزی عمده مصرف کننده آب است، افزود: متاسفانه به دلیل اینکه کشاورزی ما صنعتی نیست، بیش از ۹۰ درصد فعالیت های کشاوری فقط معیشتی و خرده پاست و کشاورزان ما از این محل سودآوری چندانی ندارند.
هاشمی ادامه داد: نباید منابع ملی و معدنی را پایمال کرد و از این رو باید تعصبات بی جا در کشت محصولات آب بر را کنار گذاشت و به فکر حفظ و نگهداری منابع و محیط زیست بود.
وی افزود: عامل اصلی حفاظت از آب تجدید نظر در بحث کشاورزی است که مراکز علمی و دانشگاهی و ستاد احیا دریاچه ارومیه در این خصوص تحقیقات متعددی انجام داده اند تا شرایطی فراهم شود که بهره برداری از آب کم منجر به حداکثر سود برای کشاورزان شود و بحث تولید، فراوری و بازاریابی در کنار هم مورد توجه قرار گرفته است.
هاشمی اظهار داشت: از دو سال گذشته گیاهان دارویی با توجه به اینکه کم آب بر بوده و سود مستقیم آن برای کشاورز بیشتر است، از سوی ستاد احیا به عنوان کشت جایگزین در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه مورد توجه قرار گرفت .
وی ادامه داد: در این خصوص برخی مزارع به عنوان پایلوت کشت گیاهان دارویی انتخاب شده و مطالعات کامل از تمام جهات انجام گرفته ، سودآوری محصولات و بازار فروش آنها مورد توجه قرار گرفته است.
رییس میز گیاهان دارویی آذربایجان شرقی، با بیان اینکه با صندوق کارآفرین امید قراردادی بسته شده تا تسهیلات کم بهره به کشاورزان ارایه شود، گفت: به ازای هر هکتار ۳۰ میلیون تومان وام با بهره کم و طولانی مدت ارایه می شود.
وی ادامه داد: با کارخانجات فراوری کننده در بستان آباد و سلماس نیز وارد مذاکره شده ایم تا فراوری گیاهان دارویی در قالب کشت قراردادی اجرا شود.
هاشمی اضافه کرد: ایجاد اتحادیه و انجمن گیاهان دارویی جهت تکمیل زنجیره تولید، دستیابی به عصاره این گیاهان و همکاری با کارخانجات داروسازی معتبر دنیا از جمله برنامه هایی است که آنرا پیگیری می کنیم .
وی با تاکید بر صیانت از منابع طبیعی اضافه کرد: با توجه به منابع عظیم محیط زیست پیش از این برداشت های غیر علمی از طبیعت انجام می گرفت، ولی از ۲ سال گذشته کشت گیاهان دارویی به صورت اهلی و صنعتی آغاز شده است.
مدیرعامل انجمن نجات دریاچه ارومیه افزود: اگر حمایت هایی که از سوی دولت و ستاد احیا وعده داده شده، عملیاتی شود، کشاورزان بیشتری با اطمینان خاطر نسبت به کشت جایگزین این گیاهان اقدام خواهند کرد.
محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی و مدرس دانشگاه نیز گفت: از بعد اطلاعاتی در حوضه گیاهان دارویی بی نهایت ضعیف هستیم و این باعث می شود برنامه های مختلفی به صورت تب وار اجرا شود ولی به دلیل نبود اطلاعات کافی به خوبی پیش نرود.
طالب پور با اشاره به اینکه طرح تحقیقاتی در سال ۱۳۸۲ به مدت سه تا پنج سال توسط دانشگاه علوم پزشکی تبریز اجرا شد که من نیز عضو تیم تحقیق بودم ، افزود: در این مدت به اطلاعات بسیار بی نظیر و کم نظیری دست یافیتم و موفق شدیم گونه های سنتی مورد کاربرد در مناطق مختلف آذربایجان را جمع آوری کنیم.
وی ادامه داد: در ۶۴ روستا از مناطق مختلف استان آذربایجان شرقی با همیاری بهورزان که منبع مورد اعتماد روستاییان هستند، حضور یافتیم و توانستیم اطلاعات مربوط به ۲ هزار و ۲۰۰ گونه سنتی گیاهی مورد کاربرد در طب سنتی مناطق روستایی آذربایجان را بدست آوریم که در این کار تحقیقاتی نمونه های جدید شناسایی شدند که قبل از آن اطلاعی از وجود این گیاهان در منطقه نداشتیم.
طالب پور با تاکید بر اینکه باید توانمندی های استان را در مناطق مختلف شناساند، افزود: برای واسنجی به ارسباران رفتم و متاسفانه شاهد این بودم که حتی روستاییان نیز اطلاعات کمتری در خصوص گیاهان موجود در طبیعت ارسباران دارند؛ گیاهی را دیدم که سالیان سال بود که روستاییان به عنوان علف هرز آنر ا می سوزانند و هیچ اطلاعی از ارزش بسیار بالای آن گیاه نداشتند.
وی بر لزوم استانداردسازی در این حوزه تاکید کرد و اظهار داشت: اگر استانداردهای جهانی در کشت، برداشت و تولید گیاهان دارویی مورد توجه قرار نگیرد موفق به صادرات تولیدات گیاهان دارویی نخواهیم شد.
محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی با بیان اینکه به دلیل مشکل در الفبای نامگذاری درست گیاهان دارویی، گردشگرانی که با هدف خرید به روستاها و دل طبیعت می آیند از خرید آنها منصرف می شوند، ادامه داد: باید نام علمی گیاه، مواد موثر در آن و اثرات درمانی گیاه نوشته و معرفی شود تا بتوان آن را به فروش رساند.
وی ادامه داد: براساس آمار سال ۱۳۸۸ بیش از ۸۰ درصد گیاهانی که در بازار ایران توسط عطاران به فروش می رسند، از طبیعت برداشت می شود و جمع آوری از عرصه بدون رعایت استانداردها انجام می گیرد.
طالب پور با اشاره به اینکه حدود ۲۷۰ عطاری در سطح تبریز وجود دارد، اظهار داشت: اتحادیه گیاهان دارویی در تهران، اصفهان، مشهد و شیراز اتحادیه گیاهان داوریی ایجاد شده، اما در حدود ۱۴ سال است که نتوانسته ایم اتحادیه ای در تبریز جدا از آجیل فروشان ایجاد کنیم.
**
مدیر دفتر منطقه ای ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی گفت: کشت گیاهان دارویی همچون زعفران، گل محمدی، شیرین بیان، انواع زیره ها، گشنیز، آویشن، ادویه جات، پیاز و موسیر از جمله گیاهانی است که جز برنامه های کاری ستاد است.
ساعی افزود: مطالعات و اقدامات عملی از طریق دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام یافته و طرح جامع کشت گیاهان داوریی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه با مشارکت وزارت جهادکشاورزی، جهاد دانشگاهی، معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری، صندوق ها و بانک ها، اتاق بازرگانی و معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه انجام یافته است.
وی ادامه داد: ۲۴ پایلوت برای ۷ گونه گیاهی آویشن باغی، اسطوخودوس، مرزنجوش، گل محمدی، گل راعی و مریم گلی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه ایجاد شده است .
ساعی با اشاره به کاهش پتانسیل تولید آب در کشور از ۱۳۴ میلیارد متر مکعب به ۸۸ میلیارد مترمکعب، گفت: زمانی مبارزه با خشکسالی مطرح بود، اما اکنون بحث سازگاری با کم آبی مورد توجه است.
مدیرعامل انجمن نجات دریاچه ارومیه و رییس میز گیاهان دارویی آذربایجان شرقی نیز گفت: با کشاورزانی که پیشرو و مورد اعتماد جامعه کشاورزان هستند، جلسات مختلفی در راستای اطلاع رسانی، آگاهسازی و توانمند سازی جامعه هدف در حوضه آبریز دریاچه ارومیه برگزار کردیم.
هاشمی با تاکید بر اینکه باید مردم را نسبت به مشکلات پیش رویی که دارند، آگاه کرد، گفت: مردم وقتی احساس کردند که خطر و تهدیدی وجود دارد، پای کار آمدند و تا به امروز با برنامه های ستاد احیا همکاری و مشارکت خوبی داشته اند.
وی با بیان اینکه تولید گیاهان دارویی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه قبل از برنامه های ستاد احیا معنا و مفهومی در استان نداشت، افزود: برای مثال اکنون ۶۶ نفراز کشاورزان روستای هفت چشمه یک مزرعه به مساحت ۱۳۰ هکتار به عنوان پایلوت در اختیار ستاد احیا قرار داده اند تا گیاهان دارویی در آن کشت شود.
هاشمی ادامه داد: منتظر هستیم تا مراکز دانشگاهی با توجه به شرایط آب و هوایی و وضعیت خاک و آب این منطقه، کشت کدام نوع از گیاهان دارویی را پیشنهاد می دهند.
وی با تاکید بر اینکه ضروری است اتحادیه گیاهان داوریی به صورت مستقل ایجاد شود، گفت: معتقدم اگر تولید این گیاهان استانداردسازی و زنجیره تولید تکمیل شود، تمامی عوامل بازدارنده از ایجاد اتحادیه گیاهان دارویی کنار خواهد کشید.
مدیرعامل انجمن نجات دریاچه ارومیه و رییس میز گیاهان دارویی آذربایجان شرقی، گفت: دانشگاه شهید مدنی نیز برای کشت گیاهان دارویی در حدود ۴۰۰ هکتار از اراضی خود را در اختیار ستاد قرار داده است.
محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی نیز با اشاره به فعالیت شرکت دانش بنیان شفا پژوهان سبز از سال ۱۳۸۶ در حوزه گیاهان دارویی ، گفت: هدف این مجموعه رویش گیاه با آب کم در شرایط سخت است.
طالب پور ادامه داد: از مجموع ۸ هزار گونه گیاهی که در ایران وجود دارد ۲ هزار و ۲۰۰ گونه در آذربایجان شرقی وجود دارد که ۵۵۰ گونه آن دارویی است که ظرفیت بسیار بالایی است
وی با بیان اینکه سبزیجات بسیار آب بر است، افزود: به دنبال این هستیم تا برای اولین بار در استان برخی از گونه ها که در قالب سبزی و کم توقع و آب بری کمی دارد، وارد سبزی کاری کرده و تغییر الگوی کشت را معنی دار کنیم.
طالب پور گفت: با اقدامات علمی و عملی که در حدود ۱۳ سال به طول انجامیده، توانسته ایم برند تولید گیاه رازک در کشور را دریافت کنیم و آماده هستیم در زمین هایی که مستعد کشت این گیاه است، قرار داد کشت و تولید ببندیم.
وی اظهار داشت: این شرکت توانسته به علم کشت و تولید گیاه قره قات که جز گیاهان انحصاری و در حال انقراض است، دست یابد.
محقق مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی ادامه داد: آذربایجان منطقه کوهستانی و مستعد برای کشت دیمی است، اگر این الگوی کشت مورد توجه قرار می گرفت اکنون با مشکل کم آبی و خشکسالی روبرو نمی شدیم.
وی با اشاره به شوری آب دریاچه ارومیه گفت: گیاهانی داریم که در شورترین نقاط کرده زمین می روید و رویش این گیاهان در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز مشاهده شده است.
تنظیم و نگارش از مینا بازگشا
۶۱۲۰/۵۱۸
