مقابله با سیل از طریق آبخیزداری

سیل به عنوان یکی از بلایای طبیعی ناشی از بارش های مداوم و شدید باران به علت افزایش سریع و ناگهانی مقدار دبی رودخانه ها و سر ریز به دشت ها و مناطق اطراف ایجاد می شود.
با بررسی دشت های سیلابی قدیمی و آبرفت ها مشخص می شود این پدیده طبیعی تابع شدت بارندگی، نفوذپذیری زمین و وضع توپوگرافی مناطق است.
البته امروزه به دلیل دخالت های بی رویه در بسیاری نقاط کشور، طغیان های بزرگی مشاهده می‌شود و دخالت های بشر از جمله ساختمان سازی در حاشیه رودخانه ها احتمال وقوع سیل را افزایش می‌دهد.
از آنجا که در کنار عملیات بازگشایی حریم رودخانه ها، آبخیزداری یکی از فعالیت های پایه ای در زمینه حفظ خاک و پیشگیری از سیلاب های ناگهانی است، نشست امروز کارگروه سیل و مخاطرات رودخانه های استان با این محور برگزار شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه سیل پدیده ای با علل متعدد از جمله فرسایش خاک و از بین رفتن مراتع در طول زمان است، خاطرنشان کرد: آبخیزداری راهکاری اساسی برای جلوگیری از وقوع این پدیده مخرب است.
یوسف غفارزاده بر تهیه برنامه عملیاتی کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت آبخیزداری تاکید کرد و گفت: همانطور که در زمینه آزاد سازی رودخانه ها برنامه مدونی تنظیم شده است و سالانه اعتبار مشخصی پیش بینی می شود، در زمینه آبخیزداری نیز باید این رویه در دستور کار گیرد.
وی در عین حال با اشاره به اینکه اعتبار بازگشایی و رفع موانع رودخانه ها کافی نیست، گفت: نقاط حادثه خیر شناسایی شده و سالانه حریم و بستر 5 هزار کیلومتر از 25 هزار کیلومتر رودخانه های استان آزاد سازی می شود.
وی با اشاره به استقرار سامانه های هوشمند اطلاع رسانی پیش از وقوع سیل در گرمی چای میانه به عنوان نمونه، گفت: با گسترش این سامانه ها می توان از خطرات جانی جبران ناپذیر این پدیده جلوگیری کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی با اشاره به اینکه قوانین مربوط به آب های زیرزمینی و حریم بستر رودخانه ها مربوط به 40 سال قبل است و باید اصلاح شود، خاطرنشان کرد: جریمه های تصرف در حریم بستر رودخانه ها خیلی سبک بوده و بازدارنده نیست.
وی با بیان اینکه استخرهای معیشتی متعددی در استان وجود دارد و به عنوان مثال در شهرستان شبستر 2 هزار استخر معیشتی با حجم 15 تا 100 هزار متر مکعب وجود دارد، گفت: این حوضچه ها هیدرولوژی آب را بهم زده و در وضع طبیعی رودخانه ها تاثیری منفی دارد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان آذربایجان شرقی هم با اشاره به اینکه 2.5 میلیون هکتار از 4.5 میلیون هکتار مساحت استان جزو عرصه های ملی است، گفت: در 727 هزار هکتار از این عرصه ها مطالعات آبخیزداری انجام و در 61 درصد عملیات مکانیکی سازه ای، بیولوژیکی و جنگل کاری اجرایی شده است.
محمدرضی الهیان با اعلام اینکه در سال جاری در 14 شهرستان 14 هزار هکتار عملیات بیولوژیکی آبخیزداری اجرا شده است، افزود: زراعت چوب با هدف حفظ پوشش گیاهی و کنترل سیلاب، تغذیه مصنوعی قنات ها و کنترل رسوب از دیگر اقدام های انجام شده است.
وی با بیان اینکه در بسیاری از نقاط استان خاک حرکت کرده و از حیز انتفاع خارج شده است، اعلام کرد: امسال 200 میلیون دلار از صندوق ذخیره ارزی برای اجرای عملیات آبخیزداری در کشور اختصاص یافته که 20 میلیارد تومان سهم آذربایجان شرقی است.
الهیان با بیان اینکه این اعتبار در 17 زیر حوضه 15 شهرستان هزینه می شود، گفت: 75 درصد اعتبار برای عملیات مکانیکی و بقیه برای عملیات بیولوژیکی، تملک عرصه و تثبیت مالکیت در نظر گرفته شده است.
وی با اشاره به اجرای بند رسوب‌گیری بتن غلطکی در حوزه آبخیز لیوار شهرستان مرند، گفت: این طرح یکی از طرح های نوین در دنیاست که برای اولین بار در ایران بعد از خوزستان در آذربایجان شرقی و از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی اجرا می‌شود.
معاون آبخیزداری استان در کنار عملیات فیزیکی، عملیات ترویجی و فرهنگ سازی در زمینه اصلاح الگوی کشت را به منظور جلوگیری از فرسایش خاک و سیلاب ضروری دانست و گفت: امسال 1300 هکتار از زراعت سالانه استان به کشت بذر قره یونجه تغییر یافته که 5 ساله بوده و ضمن اینکه از فرسایش خاک جلوگیری می کند ارزش افزوده بیشتری هم در مقایسه با کشت گندم و جو دارد.
وی انباشت نخاله و زباله در آبراهه ها را یکی از عوامل وقوع سیل در زمان بارندگی های شدید دانست و گفت: آبراهه های مشرف به تبریز( چاوان و طالقانی ) با این معضل مواجه هستند و اگر نخاله ها جمع آوری نشود در صورت وقوع سیل خسارت زیادی شهر را تهدید می کند.
مدیر دفتر مهندسی رودخانه ها و سواحل آذربایجان شرقی هم با اشاره به اینکه رفع معضل نخاله ها با هماهنگی مدیریت بحران شهرداری تبریز در دست پیگیری است، اظهارداشت: این مسیل ها کوچک بوده و ظرفیت تامین دبی 25 ساله را ندارند و باید اصلاح شوند.
علی آخوندزاده به جان باختن 24 نفر در سیل روستای چنار شهرستان عجب شیر در بهار سال 1396 اشاره کرد و گفت: در صورت بی توجهی به وضعیت مسیل ها امکان تکرار این وقایع وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه با وجود بارندگی های مناسب سال جاری، میزان روان آب ها کم است، گفت: شاهد افزایش کشت در سرشاخه رودخانه ها هستیم که هم مصرف آب و هم فرسایش خاک را بیشتر کرده است.
وی گل آلود شدن قطورچای را ناشی از این علت دانست و گفت: برای افزایش روان آب ها باید از شخم زدن اراضی در سرشاخه ها جلوگیری کرد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اعلام اینکه در سرشاخه رودخانه های استان 14 هزار هکتار عملیات بیولوژیکی آبخیزداری اجرا شده است، گفت: در کنار کپه کاری و بذرپاشی مراتع، در 4500 هکتار از مراتع استان قرق انجام شده و تغذیه احشام هم تامین و توزیع شده است.
الهیان با اشاره به اینکه 4 برابر ظرفیت مراتع دام داریم، تاکید کرد: دامداری سبک باید به سنگین تغییر داده شده و مشاغل جایگزین همچون سماق کاری و زراعت چوب افزایش یابد.
وی با اشاره به ممنوعیت اجرای عملیات آبخیزداری در حوضه دریاچه ارومیه به دلیل اینکه سازه های مکانیکی مانع انتقال آب به دریاچه می شود، اظهارداشت: نخست باید سرشاخه ها کنترل و سپس نسبت به سدسازی اقدام شود در حالیکه نخست سد احداث می شود و سپس به فکر کنترل سرشاخه ها می افتیم.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه طرح های آبخیزداری بیشتر مکانیکی است، بر ضرورت اجرای برنامه های ترویجی تاکید کرد و گفت: باید در زمینه حفظ و افزایش پوشش گیاهی اهتمام داشته باشیم .
مجتبی جلیل زاده اجرای طرح های های آبخیزداری در حوضه سدهای موجود با هدف تامین آب شرب از جمله نهند تبریز را ضروری دانست و گفت: مدیریت جامع سیل باید با هماهنگی تمامی بخش ها انجام شود.
الهیان معاون آبخیزداری استان با بیان اینکه سال گذشته و امسال کارهایی در حوزه سد نهند انجام شده است، گفت: عملیات انجام شده به دلیل وسعت رسوب چشمگیر نیست.
وی با اشاره به اینکه برای اجرای عملیات آبخیزداری در حوضه رودخانه های دائمی نیاز به اخذ مجوز از سازمان آب است، گفت: این در حالی است که در زمینه اجرای طرح های معدنی در پاسخ به استعلام های صنعت و معدن در زمینه پوشش گیاهی و به لحاظ وضعیت خاک سخت گیری می کنیم ولی سازمان آب موافقت می کند.
زمانلو کارشناس اداره کل مدیریت بحران استان هم با بیان اینکه منابع مالی از تمرکز اداره کل خارج شده است و به دستگاه ها پرداخت می شود، بر ضرورت پرهیز از فعالیت های جزیره ای تاکید کرد.
پورمحمد از اداره کل راهداری استان هم با اشاره به اینکه نخاله های انباشته شده در مسیل ها از جمله کمربندی مرند موجب انسداد راه و آسیب به سازه ها و پل ها می شود، افزود: ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم رودخانه ها، رژیم طبیعی رودخانه ها را بهم زده و آسیب زاست.
صفرزاده کارشناس مسئول اداره کل حفاظت محیط زیست استان هم انجام مطالعات پهنه بندی در مورد نقاط سیل خیز استان را ضروری دانست و گفت: اگر این مطالعات انجام نشود منابع هدر می رود.
وی فعالیت های معدنی در مسیل رودخانه ها همچون رودخانه کندرود را یکی از علل سیل خیزی عنوان و خاطرنشان کرد: تا سال 1392 در زمینه برداشت معادن از محیط زیست استعلام می شد اما اکنون به غیر از مناطق حفاظت شده این استعلام حذف شده است.
کریمی معاون مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال غرب کشور در تبریز هم گفت: تهیه نقشه پهنه بندی به عهده این سازمان گذاشته شده بود ولی منابع لازم اختصاص نیافت و تهیه این نقشه ناتمام ماند .
به گزارش ایرنا، به نظر می رسد در کنار اجرای طرح های آبخیزداری و آزادسازی بستر رودخانه های استان با اصلاح رفتار و تغییر نگرش در زمینه بهره مندی از داشته های طبیعی از جمله استراحت در کنار رودخانه ها می توان از آسیب های جبران ناپذیر سیل پیشگیری کرد.
3071
...................
گزارش از پرویز انصاری