بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم

بیان وقایعی از دوران تبعید

من مختصراً قصه‏ای که واقع شد عرض می‏کنم. ما که از ترکیه وارد عراق شدیم، بعد هم وارد نجف، از طرف دولت عراق کراراً آمدند و اظهار داشتند که عراق مال شماست، و هر جا باشید، هر جا بخواهید، هر کاری داشته باشید انجام می‏دهیم. تا دولتها تغییر کرد. یکی پس از دیگری تغییر کرد، و منتهی شد به این اواخر، که ما مقتضی دیدیم بیشتر از آن مدت در عراق فعالیت بکنیم. کم‏کم دولت عراق به طور تدریج در صدد جلوگیری شد. ابتدا چند نفری در[اطراف]منزل ما به عنوان حفاظت. و شایعه هم درست می‏کردند که اشخاصی آمده‏اند برای ترور شما. بلکه یک دفعه گفتند پنجاه نفر آمده‏اند! که من گفتم این متنش دلیل بر دروغ بودن است، برای اینکه ترور پنجاه نفری هیچ وقت نمی‏شود؛ باید یک نفر بیاید. کم‏کم مأمورها زیاد شدند. باز هم همین که ما می‏خواهیم حفاظت کنیم. لکن من از اول به بعضی دوستان می‏گفتم قضیۀ حفاظت نیست؛ قضیۀ مراقبت از این است که ما چه می‏کنیم. کم‏کم از بغداد یک وقت رئیس اَمْن آمد. او آدم ملایمی بود، و صحبتهایش هم همه تعارف بود و اینکه شما هر کاری بخواهید بکنید مانعی ندارد و هر عملی انجام بدهید مانعی ندارد و فلان، و ایشان رفت. بعد از چند روز یک نفر دیگری آمد ـ که گفتند این مقدّم است بر آن رئیس امن ـ ایشان به طور رسمی به ما گفت که ما
چون یک معاهداتی، تعهداتی، با دولت ایران داریم، از این جهت، نمی‏توانیم تحمل کنیم که شما اینجا فعالیت بکنید. و شاید امروز همین مقدار گفت. و روز بعدش باز آمد و بیشتر و گفت که نباید شما چیزی بنویسید، یا در منبر صحبتی بکنید، یا نواری پر کنید و بفرستید؛ برای اینکه این مخالف تعهدات ماست. من به او گفتم که این یک تکلیف شرعی است که به من متوجه است. من هم اعلامیه می‏نویسم، و هم در موقعش در منبر صحبت می‏کنم، و هم نوار پر می‏کنم و به ایران می‏فرستم. این تکلیف شرعی من است. شما هم هر تکلیفی دارید عمل کنید. بعد صحبتهایی کرد و چه و بالاخره منتهی شد به اینکه من همچو علاقه‏ای به یک محلی ندارم. من هر جایی که بتوانم خدمت بکنم آنجا خواهم رفت و نجف پیش من مطرح نیست که من اینجا بمانم. گفت: خوب، شما هر جا بروید همین مسائل هست؛ یعنی جلوگیری می‏شود. گفتم که من ـ در صورتی که هیچ در ذهن من این نبود، تا آن وقت هم نبود ـ که من می‏روم خارج. من می‏روم پاریس که مملکتی است که آن دیگر وابسته به ایران و مستعمرۀ ایران نیست. البته ناراحت شد اما حرفی نزد. بعد آقای دعایی[1]هم بودند آنجا برای ترجمه ـ آقای دعایی که الآن سفیرند ـ بعد من دیدم که اینها بنا دارند که با دوستان من بدرفتاری کنند. گفته بودند ـ آقای دعایی گفت به من ـ که ما با خودش کاری نداریم؛ لکن ما آنهایی که اطراف او هستند چه خواهیم کرد، چه خواهیم کرد. من خوف این را داشتم که به اینها صدمه‏ای وارد بشود. به آقای دعایی گفتم که شما برای من بروید تذکره رابگیرید و ویزا بگیرید. البته قبلاً هم یک دفعه ایشان برده بود پیش رئیس امن، ایشان با ناراحتی گفته بود که شما می‏خواهید ما را با فلانی طرف بکنید؟ نه، نمی‏دهیم. لکن این دفعه ویزا دادند برای خروج. و ما می‏خواستیم به سوریه برویم که آنجا اقامت کنیم؛ لکن اول بنا گذاشتیم کوِیْت برویم؛ و از کوِیْت که دو ـ سه روز بمانیم، برویم به سوریه. و هیچ هم در ذهن من این نبود که به فرانسه بروم. بنابراین گذاشتیم، و بین‏الطلوعین یک روزی البته، تحت مراقبت مأمورین
اینجا، از در که من بیرون آمدم آقای یزدی[2]را دیدم. آقای یزدی از همان در که من آمدم بیرون، دیگر همراه ما بود تا حالا. بعد، حرکت کردیم طرف کویت. و به سر حد کویت که رسیدیم، بعد از یک چند دقیقه‏ای، که مثل اینکه حالا روابط بود با ایران، چه بود نمی‏دانم ـ گمانم این است که رابطه با ایران بود ـ آمد آن مأمور و گفت که نه، شما نمی‏توانید بروید کویت. من گفتم به او بگویید که خوب، ما می‏رویم از اینجا به فرودگاه، از آنجا می‏رویم. گفت خیر، شما از همین جا که آمدید از همین جا باید برگردید. از همانجا برگشتیم ما به عراق. و شب بصره بودیم، و فردایش به بغداد. و من در بصره بنابراین گذاشتم که نروم به سایر بلاد اسلامی، برای اینکه احتمال همین معنا را در آنجاها می‏دادم. بنا گذاشتیم برویم فرانسه، و بعد، در همانجا هم ـ حالا بصره بود یا بغداد یادم نیست ـ که یک اعلامیه‏ای باز من نوشتم خطاب به ملت ایران، و وضع رفتنمان، کیفیت رفتنمان را برایشان گفتم. ما هیچ بنا نداشتیم که به پاریس برویم. مسائلی بود که هیچ ارادۀ ما در آن دخالت نداشت. هر چه بود، و تا حالا هرچه هست و از اول هرچه بود با ارادۀ خدا بود. من هیچ برای خودم یک چیزی که، عملی خودم کرده باشم، یک چیزی برای خودم قائل باشم نیستم، برای شما هم قائل نیستم. هرچه هست از اوست. کارهایی می‏شود که ما اصلاً در ذهنمان نمی‏آمد که این کار مثلاً باید بشود می‏شد، و می‏دیدیم که نتیجه دارد. در همین آخر که ما آمدیم تهران، و آقایان هم به عنوان وزارت بودند؛ حکومت نظامی اعلام کردند، من اصلاً نمی‏دانستم که اینها برای چه حکومت نظامی اعلام کرده‏اند ـ بعد به ما گفتند ـ لکن به ذهنم آمد که ما بشکنیم این حکومت نظامی را. آنها روز اعلام کردند که از ظهر به آن طرف حکومت نظامی. و من نوشتم و شکسته شد، و بعد ما فهمیدیم که توطئه بوده است. این حکومت نظامی برای این بوده است که بعدش مستقر بشوند در خیابانها نظامیها و قوایی که دارند؛ و شب کودتا کنند و همۀ ماها را و شماها را از بین ببرند، این را هم خدا کرد، هیچ ما در ذهنمان یک مسئله‏ای نبود. ما به
حسب آن عادت که نباید حکومت نظامی این قدر باشد و دارند مخالفت می‏کنند. ما در پاریس که وارد شدیم، البته دوستان آنجا، آقایانی که بودند، همه به ما محبت کردند. من جمله آقای حبیبی[3]تشریف داشتند؛ آقای بنی‏صدر[4]بودند؛ آقای قطب‏زاده[5]بودند؛ آقای یزدی که همراهمان بودند؛ و دوستانی که در آنجا بودند. و بعد هم در خود پاریس یک جایی بود که من گفتم اینجا مناسب ما نیست. رفتیم به همان دهی[6]که نزدیک بود. آنجا هم از اطراف کم‏کم هی آمدند. البته دولت فرانسه ابتدائاً، حالا چه جور بود، یک قدری احتیاط می‏کرد؛ لکن بعدش نه، با ما محبت کردند. و ما مطالبمان را در پاریس بیشتر از آن مقداری که توقع داشتیم منتشر کردیم. و گاهی خبرگزاریهای امریکا می‏آمدند آنجا و ما صحبت می‏کردیم. و به من می‏گفتند که این در تمام امریکا و یک مقداری هم در خارج امریکا پخش می‏شود. ما مسائل ایران را، آنکه واقع بود در ایران، و مصایبی که بر ملت می‏گذشت، آنجا گفتیم. و قشرهای مختلفی که از دوستان و جوانان ایران در خارج بودند از همه اطراف هر روز تقریباً دسته‏ای، دسته‏هایی می‏آمدند. و آن هم اسباب باز تقویت ما بود. آنها هم فعالیت می‏کردند؛ صحبت می‏کردند؛ مجالس داشتند. ما اخیراً که بنا گذاشتیم که بیاییم به ایران، فعالیتهای شدید شروع شد برای اینکه نیاییم ایران. البته قبلش هم از طرف دولت امریکا و آنها خیلی پیغامها می‏دادند، که بعضی وقتها خودشان می‏آمدند، یک نفر می‏آمد بعنوان می‏گفت من بازرگانم. لکن معلوم بود که یک مرد سیاسی بود، و صحبتها می‏کرد، و اینکه شما حالا نروید به ایران؛ حالا زود است رفتن ایران؛ نُورَس است حالا، و بعد هم که پشتیبانی از شاه می‏کردند زیاد. و بعد هم که شاه رفت و شاه سابق رفت، و بختیار وارث بحقّش؛ یعنی در جنایت جای او بود، آن وقت هم فعالیتها شروع شد به اینکه شما نیایید به ایران، حتی از ایران ـ از کجا بود ـ به
وسیلۀ دولت فرانسه برای ما آوردند خواندند که شما حالا نیایید ایران؛ و حالا اسباب چه هست و چه می‏شود. و اگر شما بروید به ایران، حمّام خون راه می‏افتد! و از این حرفها زیاد زدند. و این اسباب این شد که من در ذهنم آمد که رفتن ما به ایران برای اینها یک ضرری دارد! اگر چنانچه نفع داشت برایشان. و می‏توانستند که ما وقتی رفتیم ایران فوراً ما را توقیف کنند، این حرفها را نمی‏زدند، می‏گفتند بیایید ایران. ما عازم شدیم و آمدیم. و خدای تبارک و تعالی در همۀ این مسائل از اول نهضت تا حالا با ما و با شما و با ملت ایران همراهی فرمود.

دعوت از ملت برای کمک به نهضت و دولت

و یکی از بزرگترین همراهیهایی که خدای تبارک و تعالی با ملت ما کرد این بود که اینها را از مقابلۀ جدی منصرف کرد. اگر اینها می‏خواستند که مثلاً مثل حالای افغانستان رفتار کنند، خوب، خیلی زیاد ما ضایعه داشتیم که بکوبند و بزنند و چه بکنند. حالا رُعْبی در دل بسیاریشان افتاد یا چه شد، که انصراف حاصل شد، و بحمداللّه‏ تا اینجا که رسیده است خوب بوده است. ضایعه بوده است، اما کم بوده است. و آن چیزی که ما دریافتیم زیاد بوده است. و من امیدوارم که از این به بعد هم با همت آقایان، آقای بازرگان،[7]و آقایان وزرا، که من همه‏شان را علاقه دارم و اکثرشان را می‏شناسم، من امیدوارم که همه دست به هم بدهند و این بار را به منزل برسانند.

و من از ملت ایران می‏خواهم که کمک کنند به این نهضت. کمک کنند به این دولت. امروز دولتی است که خدمتگزار مردم است، مثل دولتهای سابق نیست که می‏خواست تحمیل به مردم بشود؛ می‏خواست که ذخایر مردم را به باد بدهد. این دولتی است که می‏خواهد حفظ کند ذخایر ملت ما را. می‏خواهد حیثیت ملت را حفظ کند؛ و می‏خواهد خدمت کند به ملت. البته در یک همچو موقع و انقلابی، مخالفین هم زیادند. آنهایی که منافع خودشان را در خطر می‏بینند یا از جیبشان رفته است اینها زیادند. و ریشه‏هایی
هستند که متفرق هستند در کشور. و البته کارشکنی می‏کنند و تبلیغات سوء می‏کنند؛ لکن ملت باید بداند که ان‏شاءاللّه‏ ما پیروز هستیم، و خواهیم مطلب را به آخر رساند؛ و خواهیم یک مملکت مستقل، آزاد و اسلامی متحقق کنیم. و آمال ما این است که احکام اسلام در همه جا، در همۀ قشرها، در همۀ وزارتخانه‏ها، در همۀ مملکت، هر جا که هست، در بازارها، در کشاورزیها، در دور و نزدیک مملکت، همه جا، احکام اسلام جاری باشد. و آقایان وزرا توجه دارند البته که مملکت اسلامی است؛ نباید در وزارتخانه‏ها یک چیزی که برخلاف اسلام است، برخلاف مصالح مملکت است، خدای نخواسته عمل بشود. تصفیه باید بشود این وزارتخانه‏ها و این مملکت و همه جا.

ادارۀ کشور با اقتدار و حُسن نیت

و باید ان‏شاءاللّه‏ با قدرت و با حُسن نیت ـ که بحمداللّه‏ دارید ـ این مملکت اداره بشود، و ـ ان‏شاءاللّه‏ ـ مسائل حل بشود. و مسلّماً مادامی که نیت ما خالص است و برای خداست، خدای تبارک و تعالی با ماست و پیروز خواهیم شد. چنانچه در این راه قدرت بزرگی که در مقابل ما بود و پشتیبان او تمام قدرتها، اعم از اَبَرقدرتها و غیره بودند، لکن چون حُسن نیت بود و مردم متحول شده بودند به آن مردمی که در صدر اسلام بود، الآن هم زنها به من می‏گویند، بعضی زنها می‏آیند، که شما دعا کنید ما شهید بشویم. برای کردستان بعضی از زنها می‏آمدند اینجا می‏گفتند که شما اجازه بدهید ما برویم کردستان، برویم در آنجا جنگ بکنیم. من گفتم نه، صلاح نیست خود ملت، خود ارتش، کار را انجام می‏دهد. یا مثلاً زنها و مادرهایی که بچه‏هایشان شهید شده است می‏گویند ما مفتخر هستیم، و یکی دوتای دیگر که داریم اینها را هم می‏خواهیم شهید بشوند؛ و دعا کنید که شهید بشوند. این یک تحولی بود که همان تحولی که در صدر اسلام بین مسلمین حاصل شده بود که شهادت را برای خودشان فوز می‏دانستند و نمی‏ترسیدند از اینکه کشته بشوند؛ کشته شدن را شهادت می‏دانستند؛ دنیا را راه عبور می‏دانستند؛ عالم آخرت را مستقر و مقرِّ[8]انسانی
می‏دانستند. از این جهت، این پیروزی ما مرهون یک همچو تحول روحی است که در مردم پیدا شد. و الاّ ما که نه اسلحه داشتیم و نه نظام بود در کار و نه یک کارهایی داشتیم که مطابق اصول جنگی و اینها باشد. فقط چیزی که بود ایمان در مردم بود، و بحمداللّه‏ وحدت کلمه. و من می‏خواهم از خدای تبارک و تعالی که این وحدت کلمه محفوظ بماند، و ان‏شاءاللّه‏ تمام مشکلات ما حل بشود.

هم آقایان وزرا و خصوصاً وزیر نفت، زیاد توجه داشته باشند که در آن محلی که هستند خیلی باید با دقت عمل بکنند. و باید اشخاصی هم که در آنجا هستند، کارگرانی که در آنجا هستند و کارمندانی که در آنجا هستند، پشتیبانی کنند از ایشان.[9]ایشان مردی است صالح و محتاط، که من در «احتیاط» ایشان یک قدری اشکال دارم. لکن آدم درستی، محتاطی است. و ان‏شاءاللّه‏ امیدوارم که در آنجا به طور شایسته عمل بکنند. و من از کارمندان و کارگران نفت می‏خواهم که پشتیبانی کنند؛ کار کنند برای مملکت و کم‏کاری نکنند؛ تعطیل نکنند. الآن مملکت دیگر مال خودشان است. نفت از خودشان است. هدر نمی‏رود؛ به مصالح مملکت خرج می‏شود. وقتی که مال خود ما شد، موظفیم که همه‏مان خدمت بکنیم. الآن مملکت مثل عائلۀ خود ما هست؛ همان طوری که ما برای عائله‏مان باید با محبت عمل بکنیم، الآن باید ما برای مملکتمان با محبت[عمل کنیم]. هم آقایان وزرا و هم مردم و هم کارگران و کارمندان.

لزوم پرهیز از کم کاری در ادارات

و گاهی من می‏شنوم که در ادارات یک قدری کم‏کاری هست، گاهی بیکاری هست. و این موجب تعجب من است. اگر چنانچه خدای نخواسته اینها از رژیم سابق هستند و می‏خواهند برای آنها خدمت کنند، خوب، موظف‏اند آقایان که آنها را یادداشت کنند و اسمهایشان را و تصفیه کنند. و اگر چنانچه این طور نیست و خود مردم‏اند و علاقه دارند به اسلام و علاقه دارند به مملکتشان، من نمی‏فهمم کسی علاقه داشته باشد به مملکتش و

آن وقت از مملکتش اجر ببرد و عمل نکند. خوب این اجرتی که اینها می‏گیرند در مقابل عمل است. اگر عمل کم بکنند، حرام است این اجرت؛ جایز نیست استفاده بکنند از این. بنابراین، آنهایی که اعتقاد به اسلام و اعتقاد به مملکت خودشان و اعتقاد به این نهضت دارند، اینها باید عمل بکنند، بلکه زیاد کنند عملشان را که جبران بکند این چیزهایی که در سابق بود و آن نقیصه‏هایی که در سابق بود جبران بشود. کم‏کاری اصلش معنا ندارد، حالا باید پُرکارتَر بشوند. دو مقابل کار بکنند. شما می‏بینید، که ادارات، می‏بینند، که الآن قشرهای مختلفی می‏روند حتی در بیابانها خدمت می‏کنند؛ می‏روند در مدارس خدمت می‏کنند؛ خوب، ادارات هم باید خدمت بکنند تا اجرتی که می‏گیرند اجرت مشروع باشد.

من از خدای تبارک و تعالی می‏خواهم که همۀ ما را بیدار کند؛ و همۀ ما را خدمتگزار این ملت، و همۀ ما به سعادت و سلامت این راه را ـ که راه الی آخرت و الی‏اللّه‏ است ـ با سلامت طی بکنیم، که در وقتی که در مَعْرَض حساب واقع می‏شویم، حسابمان سالم باشد و آبروی ما در پیشگاه خدا و اولیای خدا نریزد. خداوند همۀ شما را حفظ کند. و با سلامت و سعادت مشغول عمل باشید.