[کلود شایه: دولتم مرا برای دیدار شما فرستاده است. دولت متبوعۀ من نهایت احترام را برای شما قائل است. بی‏نهایت خوشوقتم که فرصت دیدار شما نصیبم شده است. وزیر و وزارت خارجه، توجه زیادی به حضور شما در فرانسه دارند. کشور فرانسه پناهگاهی است برای تمامی کسانی که مشکلاتی دارند... . من سؤالات سیاسی ندارم. مسئولیت من در وزارتخانه‏ام، مربوط است به امور تمامی فرانسوی‏هایی که در خارج هستند، و تمامی خارجیانی که در فرانسه مقیم می‏باشند و یا از فرانسه عبور می‏کنند، یا پناهنده می‏شوند]...]دلیل حضور من این است که از زمرۀ افراد معدودی هستم که می‏دانند وضعیت خارجیها در فرانسه چیست، و معیارها و ضوابط اقامت آنها در فرانسه کدامند. همان طور که احتمالاً می‏دانید، رژیم فرانسه دموکراتیک است و مردم می‏توانند آزادانه ابراز عقیده نمایند. اتباع خارجی هم وقتی به فرانسه می‏آیند، می‏توانند از همان ضوابط تبعیت کنند. دولت فرانسه در مورد فعالیتهای شما در خاک فرانسه مشکلی دارد، که حداقل آن، بیان مطالب ایراد شده از جانب شماست. دولت ما با نهایت دقت، بیانات دیروز شما را خوانده است؛ به همین دلیل امروز من اینجا آمده‏ام. در بیانات دیروز شما سه مطلب وجود دارد؛ دعوت به اعتصابات، دعوت به فرار سربازان ارتش و... دعوت به نافرمانی و ایجاد بلوا. اظهارات شما در این مورد از حد آزادی بیان گذشته است. قانون برای خارجیان ـ هرکس و به هر ترتیبی ـ از هر کجا که آمده باشند... یکی است. هر خارجی مقیم فرانسه می‏تواند نظام سیاسی کشور خود را مورد انتقاد قرار دهد و ما آن را می‏فهمیم... اما برای ما بسیار مشکل است که دعوت به نافرمانی و ایجاد مشکل و بلوا در کشور را بپذیریم... کسی که از کشوری تبعید شده است و بر ما وارد می‏شود، ممکن است دوست ما باشد یا بالعکس، فرق نمی‏کند؛ در هر موقعی و در هر
شرایطی قوانین ما برای همه یکسان است. منظور من از دیدار شما این است که ناراحتی و عدم رضایت دولت فرانسه را نسبت به اعلامیه‏ای که دیروز صادر کردید، به شما ابلاغ کنم.]

امام: من از اینکه دولت فرانسه ـ بعد از سختگیری اولیه ـ آزادمان گذاردند، قدردانی می‏کنیم. البته از دولت فرانسه هم که آزادی در دین و آزادی بشر را محترم می‏شمارد. ما همین توقع را در آزادی بیان داریم و خودمان را آزاد می‏بینیم.

اما در مورد سه یا دو مطلبی که گفتید. اول ناراحتیهایتان در مورد فرار سربازان؛ باید بگویم قضیۀ سربازی، هر وقت این امر قانونی باشد و دولت هم قانونی باشد و مطابق با آرای ملت، سربازگیری را باید خودش اعلام کند که بیایند خدمت کنند. ایران، مع‏الأسف نه مجلس قانونی دارد، نه شاه قانونی و نه دولت قانونی. مع ذلک سربازها را با سرنیزه به سربازخانه می‏برند. ما اعتقاد داریم که شاه و دولت، غاصب است و اعتقاد داریم که سرنوشت ما باید در دست خودمان باشد؛ و اینها با زور سرنیزه حکم می‏کنند. ریشۀ اختلاف ما با شما، در همان اظهار عقیده است. سرباز، در یک دولت غاصب سرباز نیست. در یک دولتی که شاه غاصب است و بر تمامی مصالح ملت قیام کرده است، شاه یاغی است؛ نه یک دولت غاصب است؛ لذا یک قیام مسلحانه هم شورش نیست؛ بلکه ضد شورش است... . اگر دولت فرانسه مایل نیست ما حرف حقمان را بزنیم ـ حرف خود را که همه آزادند حرف حقشان را بزنند، نگوییم ـ ما با ناراحتی به جای دیگر منتقل می‏شویم.

[شایه: ما در مقام قضاوت نیستیم که شاه درست عمل می‏کند، یا آیت‏اللّه‏؛ ما نمی‏خواهیم داخل این مقوله بشویم.]

امام: شما هیچ وقت به سفارت خودتان در ایران مراجعه کرده‏اید که این کشتارهایی که می‏شود علتش چیست؟ آنها می‏کشند، اسیر می‏کنند، مردم را حبس و تبعید می‏کنند، اینجا دولت فرانسه می‏گوید ما صحبت نکنیم؛ مظالم آنها را نگوییم. آیا این آزادی است؟ اسمش آزادی است!

[شایه: ما نمی‏خواهیم از مطالب ما اینطور استنباط شود که احساسی نسبت به آنچه در ایران می‏گذرد
نداریم؛ اما اینکه گذاشته‏ایم شما کار کنید، یعنی جانبداری می‏کنیم. ما فرق قائل هستیم بین انتقاد ـ به هر شدت و وسعت ـ با بسیج مردم و دعوت به قیام و شورش.]

امام: به نظر من، دولت فرانسه در این امر در اشتباه است: «مسئله امر به شورش است، قرار شورش است»، امر به قیام مسلحانۀ ضد شورش است؛ برای فلج کردن شورش است. دولت فرانسه از شاه جانبداری می‏کند و این اشتباه است. باید از ملت پشتیبانی کند؛ شاه رفتنی است، شاه نخواهد ماند. ملت می‏ماند؛ اصل ملت است. شاه جانی است، و برای حیثیت فرانسه ضرر دارد که از یک جانی طرفداری کند. فرانسه که آزادیخواه است، در برابر مظلومان و آزادیخواهان می‏گوید فریاد نزنید، تا آنها جنایت خود را بکنند؛ این برخلاف مصالح فرانسه است و فرانسه باید مصالح آتی خود را ببیند.

[شایه: جسارت است اگر بخواهم در مقام خودم، ایشان را دربارۀ مسائلی که می‏گویند متقاعد کنم؛ ما در این معنایی که می‏گوییم، تنها دربارۀ مصالح مملکت صحبت نمی‏کنیم؛بلکه قوانین را رعایت می‏کنیم تا حداکثر آزادی بیان را تأمین کنیم. ما نفوذ کلام و رهبری شما را می‏فهمیم و در نظر داریم؛ با توجه به تمام اینها. در نهایت صداقت مطالب شما را به اطلاع دولت متبوعۀ خود می‏رسانم.]

امام: شما می‏بینید که مردم ایران و تمامی ـ حتی ارتشیها ـ چه احترامی به فرانسویها که به ایران می‏روند می‏گذارند و می‏دانند که چرا؛ چون من اینجا هستم و داد مظلومیت آنها را سر می‏دهم. من میل ندارم که این وضع عوض شود، مسائلی که پیش می‏آورید خبرش به ایران برسد، نظرشان را ممکن است عوض کنند و من میل ندارم. من میهمان شما هستم. دولت فرانسه بهتر است تجدید نظر کند. من مایل هستم دوستی شما با مردم ایران برقرار باشد.

[شایه: واقعیت این است که من برای بحث در زمینۀ مسائل سیاسی نیامده‏ام. مشکل ما مشکل دولت فرانسه است. از فرصتی که دادید و مرا پذیرفتید، تشکر می‏کنم. ما برای شما احترام بسیاری قائل هستیم؛

اما در هر حال برای آنکه نقطۀ ابهامی نباشد، باید عرض کنم که ما از قوانین خود عدول نمی‏کنیم. این قوانین، مافوق اشخاص است. با نهایت امانت، مطالب شما را هم به نظر مقامات بالاتر می‏رسانم و مجدداً تماس می‏گیرم.]