سؤال:[اوضاع کنونی ایران را چگونه ارزیابی می‏فرمایید؟]

جواب:رژیم فاسد شاه با اجرای سیاستهای غلط و ویرانگر خود باعث ورشکستگی مملکت شده است. با اِعمال زور و شکنجه و اعمال خلاف انسانی هزاران نفر را از بین برده است، اما مردم ما علی‏رغم همۀ این فشارها علیه شاه و خاندان او قیام کرده‏اند و نهضت عظیم اسلامی مردم ما تا سرنگونی رژیم سلطنتی ادامه خواهد یافت.

ــ[شما تصریح فرموده‏اید که راغب ایجاد حکومت اسلامی هستید، همانند حکومتی که در ایام علیـرضی‏اللّه‏ عنه ـ وجود داشت. آیا معنی آن این است که به هنگام سقوط خاندان پهلوی، حکومت خلافت اسلامی را برپا خواهید داشت؟]

ــحکومت «جمهوری اسلامی» مورد نظر ما از رویۀ پیامبر اکرم (ص) و امام علی ـ علیه السلام ـ الهام خواهد گرفت و متکی به آرای عمومی ملت خواهد بود و شکل حکومت با مراجعه به آرای ملت تعیین خواهد گردید.

ــ[از سال 1963، شاه شما را متهم می‏کند که در مقابل گامهای اصلاحی وی ایستاده‏اید. نخست از انقلاب سفید تا برسد به آنچه او اعطای آزادی (لیبرالیسم) نامیده است. ردّ شما بر این اتهامات چیست؟ برنامۀ سیاسی و اصلاحی‏ای که شما بدان فرا می‏خوانید و یا وقتی به حکومت رسیدید، به اجرا درخواهید آورد چیست؟]

ــهدف شاه از انقلاب ادعایی‏اش وابسته کردن هرچه بیشتر کشور به امریکا بود. و در زمینۀ اصلاحات ارضی، آمار واردات سالیانۀ مواد غذایی این مطلب را به خوبی نشان می‏دهد و در روستاها نیز فقر دهقانان به حدی رسید که دسته‏دسته به طرف شهرها هجوم بردند تا با زندگی در زاغه‏های اطراف شهر و دستمزد ناچیز کارخانه‏ها سدّ جوع کنند. فلذا برنامۀ
ما این است که کشاورزی کشور با تأمین شرایط زندگی دهقانان هم سطح سایر مردم کشور، به حدی رسد که کلیۀ نیازهای داخلی را برآورده سازد، و صنایع مونتاژ استعماری را که نتیجۀ آن حداقل سطح زندگی کارگر و افزایش درآمدهای افسانه‏ای افرادی معدود شد، به صنایع مستقل و مطابق نیازهای جامعه تبدیل نماید، و در زمینۀ منابع زیرزمینی مطابق مصالح و نیازهای داخلی با رعایت مصالح بشری در سطح جهانی از آنها استفاده شود.

ــ[در گذشته به افسران و سربازان ارتش ایران، نداهایی در مورد عدم اجرای اوامر شاه داشته‏اید، و تاکنون موضع ارتش در میان کلیۀطرفهای سیاسی در ایران، نامعلوم است. آیا شما هنوز انتظار موضعی از ارتش دارید؟ چه موضعی؟ و چگونه؟]

ــنیروهای نظامی از همین مردم هستند و ما امیدواریم که آنها هرچه زودتر به خود آیند و به صفوف مبارزۀ ملت بپیوندند. ولی آنچه مسلّم است شاه نمی‏تواند تنها با اتکای به ارتش به حکومت خود ادامه دهد.

ــ[در صورت وقوع یک حرکت کودتای نظامی بر ضد شاه، موضع شما چه خواهد بود؟ برای حرکت ارتش دو فرض متصور است: 1ـ در کنار جنبش توده‏های مخالف. 2ـ امکان دارد شکل دیکتاتوری به خود بگیرد، همان‏گونه که در شیلی رخ داد. بنابراین چه راهی است که شما را قادر می‏سازد مانع از شکل دیکتاتوری آن شوید؟]

ــبن‏بست کنونی رژیم، نتیجۀ دیکتاتوری شاه و برنامه‏های استعماری او متکی به ارتش و سازمانهای پلیسی است و کودتای نظامی که قهراً به دست اجانب انجام می‏شود، چیزی جز ادامۀ وضع کنونی نیست. فلذا هیچ مشکلی را حل نمی‏کند و تا حکومتی به دست خود مردم سرکار نیاید مبارزۀ آنان ادامه خواهد داشت.

ــ[اتصال رئیس جمهوری امریکا، کارتر، با شاه و کمک وی به شاه، روز «جمعۀ سیاه»[1]عامل مهمی بود که شاه مجدداً به قدرت خود اطمینان یابد. شما معتقدید تا چه وقت ایالات متحدۀ امریکا شاه و رژیم او
را در حمایت خواهد داشت؟]

ــحمایت کارتر از شاه، اوضاع را مشکلتر می‏کند و بر شدت مبارزات ملت ایران می‏افزاید، و او باید هرچه زودتر بفهمد که حمایت از شاه نه به نفع ملت ایران است و در نتیجه، نه به نفع مردم امریکا.

ــ[در وقتی که درها برای امکان مذاکره باز شد، چه زمینه‏ای برای مذاکره با ایالات متحدۀ امریکا دارید؟ و حدود این مذاکره چیست؟]

ــملت ایران با دولت ایالات متحده یا هر دولت دیگری که از شاه و جنایات او حمایت می‏کند تا زمانی که آزادی و استقلال کشور تأمین نشده باشد گفتگو نخواهد کرد.

ــ[در گذشته تصریح فرمودید، وقتی که تظاهرات کنونی در ایران به اسقاط شاه منجر نگردد، شما مردم را به جنبش مردمی مسلحانه فرا خواهید خواند. اعتقاد دارید که چه وقت زمان اعلان جنبش مسلحانه فرا خواهد رسید؟]

ــما هنوز امیدواریم که مبارزات ملت ایران با شیوه‏ای که فعلاً تعقیب می‏شود به سرنگونی رژیم شاه بینجامد.

ــ[در این اواخر، عده‏ای از شخصیتهای مخالفین در ایران را استقبال کرده‏اید، و در بین آنان دکتر سنجابی نیز بوده است[2]. و گفته شده کسانی را که شما با آنان گفتگو کرده‏اید. با رأی شما مبنی بر ضرورت سرنگونی شاه و خانواده‏اش موافقت کرده‏اند. آیا این اتحاد نظر مقدمۀ تشکیل یک جبهۀ مشترک برای مخالفین به حساب می‏آید؟ و آیا می‏پذیرید دسته‏های مارکسیستی از مخالفین در هنگام ایجاد این جبهه بدان بپیوندند؟]

ــجنبش اسلامی کنونی ملت ایران، همۀ جامعه را در برگرفته و به همین صورت هم به پیش می‏رود. و متذکر می‏شوم که ما با هیچ جبهه و دسته‏ای رابطه نداشته و نداریم و هرکس و یا هر گروهی که مسائل ما را نپذیرد او را نمی‏پذیریم.

ــ[گفته می‏شود با اصرار شما مبنی بر سقوط خانوادۀ پهلوی، قهرآمیزی اغتشاشات مردمی ایران از حدود
درگیری سیاسی تجاوز خواهد کرد. و اینکه قهرآمیزی مزبور در حقیقت مبارزاتی است از اکثریت مردم بر ضد اقلیتهای مذهبی. صحت این گفتارها در چه حدی است؟]

ــجنبش کنونی ملت مسلمان ایران با هدفهای سه‏گانه‏ای که اعلام شده است، همۀ افراد جامعه را در برگرفته و هرکس یا هر گروهی که این هدفهای سه‏گانه را تأیید و تعقیب کند حقوق حقۀ او محفوظ خواهد بود.

ــ[روابط خود را با همسایه‏های عرب ایران چگونه می‏بینید؟]

ــجهت نهضت اسلامی ما بر ضد رژیم شاه است و هر گروه و دسته‏ای هم که با این رژیم همکاری کند و آنها را استعانت نماید مورد مخالفت و نفرت مردم قرار می‏گیرد. علایق ما با ملتهای همسایه و مسلمان عرب دارای ویژگیهای خاص اسلامی است، لذا ما خواستار نزدیکی هرچه بیشتر این ملتها با هم هستیم. این استعمار و دست اجانب است که میان این مسلمانان اختلاف انداخته و می‏اندازد.

ــ[ناپدید شدن امام موسی‏صدر، فکر هموطنان لبنانی را اشغال کرده است. آیا در خصوص آن تماسهایی برقرار کرده‏اید؟ و نتیجۀ تماسها چه بوده است؟]

ــدر خصوص وضعیت حجت‏الاسلام آقای سید موسی صدر که مورد علاقۀ بسیاری از مسلمین است اقداماتی کرده‏ایم و متأسفانه تاکنون به نتیجه نرسیده‏ایم.

ــ[در خلال اقامت خود در فرانسه، آیا تماسهایی بین شما و حکومت فرانسه حاصل شده است؟]

ــخیر.

ــ[گفته شده شما بر اثر ارزیابی اوضاع در لبنان، بر پیشنهاد اقامتتان در لبنان موافقت نکرده‏اید. آیا جایی برای خود، خارج از فرانسه برگزیده‏اید؟ و کجا؟]

ــاقامت من در فرانسه موقتی است.